Η παθολογική κατανάλωση έχει γίνει κάτι το τόσο φυσιολογικό, που πλέον οριακά μπορούμε να το παρατηρήσουμε.
Δεν υπάρχει τίποτα που να χρειάζονται, τίποτα που να μην έχουν ήδη, τίποτα που να μην θέλουν. Έτσι τους αγοράζεις μια βασίλισσα που χαιρετάει και φορτίζεται με ηλιακή ενέργεια, ένα βουρτσάκι για τον αφαλό, μια επάργυρη βάση παγωτού, ένα “ξεκαρδιστικό” φουσκωτό μπαστούνι “πι”, πλαστικά σύνεργα ζαχαροπλαστικής καθώς και ένα ηλεκτρονικό παιχνίδι που ονομάζεται “Terry, η πλαστική χελώνα που ορκίζεται”. Και κατά κάποιο τρόπο το βρίσκω κάπως σημαντικό – έναν παγκόσμιο χάρτη τοίχου με μορφή σαν το “ξυστό”.
Όλα αυτά ίσως φαίνονται διασκεδαστικά για την πρώτη μέρα των Χριστουγέννων, ανόητα τη δεύτερη, ντροπιαστικά την τρίτη. Μέχρι τη δωδέκατη βρίσκονται ήδη στην χωματερή. Για τριάντα δευτερόλεπτα αμφίβολης ψυχαγωγίας ή ενός ηδονικού ερεθίσματος που δεν διαρκεί περισσότερο απ’ όσο κάνει η νικοτίνη να κυκλοφορήσει στο σώμα, επιτρέπουμε τη χρήση υλικών, οι επιπτώσεις των οποίων μπορεί να υπάρχουν και να μεταδίδονται για πολλές γενιές.
Ερευνώντας για την ταινία “The Story of Stuff”, η Annie Leonard ανακάλυψε ότι από τα υλικά που κυκλοφορούν στην καταναλωτική αγορά, μόνο το 1% παραμένει σε χρήση έξι μήνες μετά την αγορά (1). Ακόμα και τα προϊόντα που ίσως αναμένεται να χρησιμοποιηθούν περισσότερο, σύντομα καταδικάζονται σε “καταστροφή” είτε μπαίνοντας σε αχρηστία (σπάζοντας δηλαδή γρήγορα) είτε με μια πιο αντιληπτή απαξίωση (καθιστώντας τα παρωχημένα- εκτός μόδας).
Αλλά πολλά από τα προϊόντα που αγοράζουμε, ειδικά για τα Χριστούγεννα, δεν μπορούν να καταστούν άχρηστα. Ο όρος συνεπάγεται απώλεια χρησιμότητας, αλλά αυτό συμβαίνει γιατί δεν είχαν κάποια χρησιμότητα εξ’ αρχής. Ένα μπλουζάκι με στάμπα, ένα ηλεκτρονικό τύμπανο, ένας Darth Vader που μιλάει με μορφή κουμπαρά, μια θήκη i-phone σε σχήμα αυτιού, μια ατομική ψύκτρα για μπύρες, ένας ηλεκτρονικό πώμα κρασιού, ένα ηχητικό κατσαβίδι με απομακρυσμένο έλεγχο, μια οδοντόκρεμα με γεύση μπέικον, ένασκυλί που χορεύει. Κανείς δεν αναμένεται να τα χρησιμοποιήσει ή ακόμα και να τα κοιτάξει, μετά τα Χριστούγεννα. Έχουν σχεδιαστεί για να αποσπάσουν κάποιες ευχαριστίες, ίσως ένα γέλιο ή δύο, και στη συνέχεια να πεταχτούν.
Η ανοησία των προϊόντων είναι αντίστοιχη με το βάθος των επιπτώσεων τους. Τα σπάνια υλικά, τα περίπλοκα ηλεκτρονικά, η ενέργεια που απαιτείται για την κατασκευή και τη μεταφορά, όλα αυτά αποσπούνται και επεξεργάζονται και συνθέτουν ενώσεις απόλυτης ματαιότητας. Εάν λαμβάνουμε υπόψη και τα ορυκτά καύσιμα των οποίων τη χρήση αναθέτουμε σε άλλες χώρες, η παραγωγή και η κατανάλωση ευθύνονται για περισσότερο από το μισό της παραγωγής διοξειδίου του άνθρακα – 57% για την ακρίβεια (2). Καταστρέφουμε τον πλανήτη για να φτιάξουμε θερμόμετρα λουτρών που λειτουργούν με ηλιακή ενέργεια και παρανοϊκά γκολφ γραφείου.
Οι άνθρωποι στο ανατολικό Κονγκό κατακρεουργούνται για να διευκολύνουν τις αναβαθμίσεις των smart phones με τη συνεχώς μειωμένη απόδοση (Κάθε “έξυπνο κινητό” έχει πολύ μικρό χρόνο ζωής) (3).
Τα δάση κόβονται για να δημιουργήσουν “εξατομικευμένες σε σχήμα καρδιάς ξύλινες πιατέλες τυριού”.
Οι ποταμοί ρυπαίνονται για την κατασκευή ψαριών που μιλάνε.
Αυτή είναι η παθολογική κατανάλωση: μια παγκόσμια επιδημία συλλογικής τρέλας, που έγινε τόσο φυσιολογική από τη διαφήμιση και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, που οριακά μπορούμε να παρατηρήσουμε τι μας έχει συμβεί.
Το 2007, ο δημοσιογράφος Adam Welz καταγράφει, 13 ρινόκερους που σκοτώθηκαν από λαθροκυνηγούς στη Νότια Αφρική. Αυτή τη χρονιά, μέχρι τώρα έχουν πυροβοληθεί 585 (4). Κανείς δεν είναι απολύτως σίγουρος γιατί. Αλλά μία απάντηση είναι ότι πολύ πλούσιοι άνθρωποι στο Βιετνάμ ψεκάζουν με κονιορτοποιημένο κέρατο ρινόκερου το φαγητό τους ή το εισπνέουν απο τα ρουθούνια σαν την κοκαΐνη για να επιδείξουν τον πλούτο τους. Είναι grotesque, τραγελαφικό, αλλά δεν διαφέρει πολύ από αυτό που κάνουν σχεδόν όλοι όσοι ζουν σε βιομηχανοποιημένα έθνη: γεμίζουν σκουπίδια τον ζωντανό κόσμο μέσω της άσκοπης κατανάλωσης.
Αυτή η “έκρηξη” δεν συνέβη τυχαία. Οι ζωές μας έχουν διαμορφωθεί και σχηματιστεί έτσι ώστε να το ενθαρρύνουμε. Οι κανόνες του παγκόσμιου εμπορίου υποχρεώνουν τις χώρες να συμμετάσχουν στην γιορτή των σκουπιδιών. Οι κυβερνήσεις περικόπτουν τους φόρους, απελευθερώνουν επιχειρήσεις, χειραγωγούν τα ενδιαφέροντα για να ενισχύσουν την σπατάλη . Αλλά σπάνια οι υπέυθυνοι των πολιτικών αυτών σταματούν και ρωτούν “σπατάλη για ποιο λόγο;”. Όταν όλες οι αντιληπτές επιθυμίες και ανάγκες έχουν καλυφθεί (μεταξύ εκείνων που έχουν χρήματα να διαθέσουν), η ανάπτυξη εξαρτάται από την πώληση του εντελώς άχρηστου. Η εγκυρότητα ενός κράτους, η ισχύς και η μεγαλοπρέπειά του, κινητοποιούνται για την αποστολή της Τerry της πλαστικής χελώνας “που ορκίζεται” στις πόρτες μας.
Οι ενήλικες άνδρες και γυναίκες αφιερώνουν τη ζωή τους στην κατασκευή και την εμπορία αυτών των σκουπιδιών, και απορρίποτουν την ιδέα της ζωής χωρίς αυτά. “Πάντα κάνω δώρα που έχω πλέξει εγώ”, λέει μια γυναίκα σε μια τηλεοπτική διαφήμιση για ένα κατάστημα ηλεκτρονικών. “Λοιπόν, δεν πρέπει,” της απαντά ο αφηγητής (5). Μια διαφήμιση για το τελευταίο tablet της Google δείχνει έναν πατέρα και γιο να κάνουν κάμπινγκ στο δάσος. Η απόλαυσή τους εξαρτάται από τα ειδικά χαρακτηριστικά του Nexus 7 (6). Τα καλύτερα πράγματα στη ζωή είναι δωρεάν, αλλά βρήκαμε έναν τρόπο να τα πουλάμε σε εσάς.
Η αύξηση της ανισότητας που συνοδεύει την έκρηξη του καταναλωτισμού εξασφαλίζει ότι η αυξανόμενη “οικονομική παλίρροια” δεν θα ανυψώνει όλα πλέον τα “καράβια”. Στις ΗΠΑ το 2010 παρατηρήθηκε ένα αξιοσημείωτο ποσοστό 93% αύξησης των εισοδημάτων στο 1% του πληθυσμού (7). Η παλιά δικαιολογία, ότι πρέπει να γεμίσουμε τον πλανήτη σκουπίδια για να βοηθήσουμε τους φτωχούς, απλά δεν περνάει. Για μερικές δεκαετίες επιπλέον πλουτισμού εκείνων που κατέχουν ήδη περισσότερα χρήματα από όσα ξέρουν πώς να ξοδέψουν, οι προοπτικές όλων των άλλων που θα ζήσουν σε αυτή τη γη εξαλείφονται.
Έτσι αποτελεσματικά, οι κυβερνήσεις, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και οι διαφημιστές έχουν συνδέσει την κατανάλωση με την ευημερία και την ευτυχία από το να πουν ότι αυτά τα πράγματα υπάρχουν για να εκθέσουν τον εαυτό σου στην ντροπή και τη γελοιοποίηση.
Παρατηρείστε το προγράμμα Moral Maze (μετ. Ηθικός λαβύρινθος) της προηγούμενης εβδομάδας, στο οποίο το μεγαλύτερο μέρος της επιτροπής παρατάχθηκε στην αποκύρηξη της ιδέας να καταναλώνουμε λιγότερα και να το συνδέει αυτό, κατά κάποιον τρόπο, με την απολυταρχία (8).
Όταν ο κόσμος τρελαίνεται, αυτοί που αντιστέκονται καταγγέλλονται ως παράφρονες.
Ψήστε τους ένα κέικ, γράψτε τους ένα ποίημα, δώστε τους ένα φιλί, πείτε τους ένα αστείο, αλλά για όνομα του Θεού σταματήστε να γεμίζετε τον πλανήτη σκουπίδια για να δείξετε σε κάποιον ότι τον νοιάζεστε.
Eυχαριστούμε πολύ την Εύα – Ιωαννίδη Γαλάνη για τη μετάφραση