Είστε έτοιμοι να ξεπεράσετε τη μετα-εορταστική σας μελαγχολία κάνοντας μια απόδραση στον ήλιο; Για πολλούς από εσάς, αυτό θα συμπεριλαμβάνει μια πτήση. Και ενώ λυπάμαι που θα σας αποθαρρύνω τα σχέδια των διακοπών σας, υπάρχουν πολλά προβλήματα με αυτό από μια κλιματική και περιβαλλοντική σκοπιά.
Καταρχάς η αεροναυτιλία είναι ουσιαστικά μια βιομηχανία ορυκτών καυσίμων, η οποία απαιτεί κάθε μέρα μια τεράστια ποσότητα που ανέρχεται στα 5 εκατομμύρια βαρέλια πετρελαίου. Η απόδοση του καυσίμου ανέρχεται σήμερα περίπου στο 2,5% των συνολικών εκπομπών άνθρακα, ποσοστό που θα μπορούσε να ανέλθει σε 22% έως το 2050, καθώς άλλοι παράγοντες εκπέμπουν λιγότερα.
Το δεύτερο πρόβλημα είναι, όπως λέει και η Air Asia, “Τώρα όλοι μπορούν να πετάξουν”. Και στη “γενιά easyJet“, όσοι ήδη πετούν, πετούν πλέον περισσότερο από ποτέ. Αυτή η αυξανόμενη ζήτηση από νέους και υφιστάμενους ταξιδιώτες σημαίνει ότι ο αριθμός των επιβατικών αεροσκαφών στον ουρανό μας πρόκειται να διπλασιαστεί μέχρι το 2035.
Το τρίτο πρόβλημα είναι ότι σε αντίθεση με άλλους τομείς όπου μπορεί να υπάρχει μια πιο πράσινη εναλλακτική λύση (ηλιακή ενέργεια αντί λιγνίτη, LED αντί κλασικών λαμπτήρων κ.λπ.), δεν υπάρχει σήμερα άλλος τρόπος να πετάξουν 8 εκατομμύρια άτομα καθημερινά χωρίς να καεί βρώμικη κηροζίνη. Τα αεροσκάφη καθίστανται πιο αποδοτικά από πλευράς καυσίμων, αλλά όχι αρκετά γρήγορα για να αντισταθμίσουν την τεράστια ζήτηση για ανάπτυξη. Τα ηλεκτρικά αεροσκάφη παραμένουν δεκαετίες μακριά, καθώς οι μπαταρίες τους δεν μπορούν αποδώσουν ακόμα την ίδια ισχύ ανά κιλό σαν καύσιμο αεριωθούμενων.
Αλλά εδώ είναι το περίεργο του πράγματος: αν και καμία άλλη ανθρώπινη δραστηριότητα δεν αυξάνει τα επιμέρους επίπεδα εκπομπών τόσο γρήγορα και υψηλά όσο τα αεροπορικά ταξίδια, οι περισσότεροι από εμάς δεν σταματούμε για να σκεφτούμε τις επιπτώσεις του άνθρακα.
Ενώ σε πολλές χώρες τα νέα αυτοκίνητα, οι οικιακές συσκευές, ακόμη και τα σπίτια υπακούν πλέον σε υποχρεωτικά κριτήρια ενεργειακής απόδοσης, το αποτύπωμα άνθρακα των αεροπορικών ταξιδιών είναι σε μεγάλο βαθμό αόρατο, παρόλο που είναι σχετικά μεγαλύτερο. Για παράδειγμα, ένα ταξίδι μετ ‘επιστροφής από την Ευρώπη στην Αυστραλία δημιουργεί περίπου 4,5 τόνους άνθρακα. Θα μπορούσατε να οδηγήσετε ένα αυτοκίνητο για 2.000 χιλιόμετρα και να εξακολουθείτε να εκπέμπετε λιγότερο από αυτό. Και οι μέσες εκπομπές κατά κεφαλήν σε παγκόσμιο επίπεδο είναι κοντά στον ένα τόνο.
Αρκετές μελέτες έχουν βρει τους ανθρώπους να αγνοούν τον τρόπο με τον οποίο η δική τους ιπτάμενη συμπεριφορά συμβάλλει στην κλιματική αλλαγή. Δεν είναι δύσκολο να καταλάβει κανείς γιατί. Η έρευνα στις διαδικτυακές σελίδες των αεροπορικών εταιρειών δείχνει ελάχιστα τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Οι πράσινες ΜΚΟ συχνά σιωπούν για αυτό το θέμα, ίσως γιατί είναι απρόθυμες να “κηρύξουν” τα μέλη τους να πετούν λιγότερο, και ανησυχούν για κατηγορίες περί υποκρισίας, καθώς το προσωπικό τους πετά σε όλο τον κόσμο για συνέδρια.
Οι πολιτικοί ηγέτες είναι επίσης απρόθυμοι να κουνήσουν το δάκτυλο σε επιβάτες-ψηφοφόρους. Πράγματι, ο Τόνι Μπλερ ρώτησε σαν πρωθυπουργός το 2005 “πόσοι πολιτικοί που αντιμετωπίζουν πιθανές εκλογές θα ψήφιζαν να σταματήσουν τα φτηνά αεροπορικά ταξίδια;” Η απάντησή του: Κανένας.
Η πολιτική στρατηγική φαίνεται να πετάει το γάντι στη βιομηχανία αερομεταφορών ελπίζοντας για το καλύτερο.
Η αεροπορία είναι μια χρυσή χήνα για τους πολιτικούς. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, όπου οι πηγές της μελλοντικής μετά το Brexit οικονομίας είναι δύσκολο να εντοπιστούν, η βιομηχανία φαίνεται ότι θα συνεχίσει το αξιοσημείωτο ιστορικό ποσοστό αύξησης της τάξης του 4-5% ετησίως. Το κύριο πρόβλημα των αεροπορικών εταιρειών είναι τώρα να βρουν αρκετό χώρο για να φιλοξενήσουν αεροπλάνα σε συνωστισμένα αεροδρόμια όπως το Heathrow. Το σαγηνευτικό μήνυμα των αεροπορικών εταιρειών στους πολιτικούς είναι: “Εάν το φτιάξετε, θα έρθουν”.
Και ο πρωταρχικός λόγος που θα έρθουν είναι ότι οι πτήσεις διατηρούνται τεχνηέντως φθηνές, ενώ τα τρένα και τα αυτοκίνητα γίνονται ολοένα και πιο ακριβά. Ο κύριος λόγος για αυτό είναι η επονομαζόμενη “Σύμβαση του Σικάγο“, που συμφωνήθηκε το 1944 από μια τότε πολύ μικρότερη αεροπορική βιομηχανία, η οποία απαγορεύει στις χώρες να επιβάλλουν φόρο καυσίμου αεριωθουμένων και ΦΠΑ στις διεθνείς πτήσεις. Οι φόροι επί των άλλων μορφών μεταφοράς έχουν αυξηθεί δραματικά από το 1944, αλλά χάρη στη σύμβαση αυτή η αεροπορία παρέμεινε σχεδόν αλώβητη. Τα πράγματα μάλιστα έχουν κινηθεί προς την αντίθετη κατεύθυνση από τη δεκαετία του 1990, όταν μια είσοδος αερομεταφορών χαμηλού κόστους οδήγησε σε μεγάλη εξοικονόμηση κόστους και ακόμη χαμηλότερες τιμές εισιτηρίων.
Και τι πρέπει να γίνει; Η αεροπορία, μαζί με τη ναυτιλία, λόγω ενός ειδικού καθεστώτος που βρέθηκαν, αποκλείστηκαν από τις συμφωνίες για το κλίμα του Κιότο και του Παρισιού. Στη βιομηχανία ανατέθηκε να βρει αντ’ αυτού τις δικές της λύσεις. Μετά από αρκετή πίεση, ο Διεθνής Οργανισμός Πολιτικής Αεροπορίας (ICAO), έθεσε τελικά υπόψη τις εκπομπές των αεροπορικών μεταφορών το 2016, προτείνοντας ένα μηχανισμό βασισμένο στην αγορά, το σύστημα αντιστάθμισης και μείωσης των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα για τη διεθνή αεροπορία (CORSIA).
Σύμφωνα με την CORSIA, οι αεροπορικές εταιρείες των χωρών λαμβάνουν κάποια επιτρεπόμενα όρια για την εκπομπή άνθρακα και αν υπερβούν τα όριά τους (που θα το κάνουν) τότε θα πρέπει να αγοράσουν αντισταθμίσεις από άλλους τομείς. Ωστόσο, το σχέδιο δεν είναι αρκετά ριζικό. Δεν φέρεται καν να ισχύσει για άλλη μια δεκαετία και δεν κάνει τίποτα για να ελαττώσει τη ζήτηση – σε αντίθεση με τον φόρο άνθρακα.
Όπως μπορούμε να δούμε, η ρύθμιση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων των πτήσεων είναι μια πολύπλοκη επιχείρηση. Η άγνοια και η αδράνεια είναι μια ελκυστική αντίδραση στην πολυπλοκότητα, αλλά πρέπει να ενεργήσουμε πριν η αεροναυτιλία βυθίσει περισσότερο τον όλο και μικρότερο χώρο για περικοπές εκπομπών.
Μπορούμε να προσπαθήσουμε να μειώσουμε τον αριθμό των πτήσεων που πραγματοποιούμε, να βρούμε αντισταθμίσεις στις εκπομπές άνθρακα για τις αναπόφευκτες πτήσεις και να αμφισβητήσουμε την ευρύτερη λογική που επιτρέπει στον κλάδο να αναπτυχθεί ατέρμονα. Απλά και μόνο χρησιμοποιώντας έναν υπολογιστή εκπομπών άνθρακα για να μάθουμε το αποτύπωμα άνθρακα των ηλιόλουστων περιπλανήσεών μας είναι μια καλή αρχή.
Εάν οι πολίτες εξακολουθούν να αγνοούν καλόπιστα τις εκπομπές των αεροπορικών μεταφορών, τότε οι αεροπορικές εταιρείες και οι κυβερνήσεις είναι απίθανο να κάνουν κάτι γι ‘αυτές. Εναλλακτικά, εάν οι κυβερνήσεις επιθυμούν ποτέ να επιβάλουν παγκόσμιο φόρο άνθρακα στις πτήσεις, τότε θα χρειαστεί να δημιουργήσουν πολιτική “buy-in” από τους πολίτες που βλέπουν όλο και περισσότερο τις φτηνές πτήσεις ως δικαίωμα.
Ευχαριστούμε πολύ την Εύα – Ιωάννα Γαλάνη για την μετάφραση.