Θα συμβουλεύατε κάποιον να βάλει πετσέτες σε ένα σπίτι που φλέγεται; Να φέρει μυγοσκοτώστρα σε μια αναμέτρηση με όπλα; Κι όμως οι συμβουλές που ακούμε για την κλιματική αλλαγή δεν θα μπορούσαν να είναι πιο μακριά από την φύση του προβλήματος.
Στα εισερχόμενα του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου μου την προηγούμενη εβδομάδα ήταν τριάντα προτάσεις για το πώς να “πρασινίσω” τον χώρο του γραφείου μου: χρησιμοποιήστε επαναχρησιμοποιήσιμα στυλό, ανακαινίστε με ανοιχτά χρώματα, σταματήστε να χρησιμοποιείτε τον ανελκυστήρα.
Στο σπίτι, μετά το λαχάνιασμα από τις σκάλες, θα μπορούσα να προχωρήσω σε άλλες επιλογές: να αλλάξω τις λάμπες, να αγοράσω τοπικά λαχανικά, να αγοράσω οικολογικές συσκευές, να τοποθετήσω ηλιακό πάνελ στην οροφή μου.
Και μια μελέτη που δημοσιεύτηκε την Πέμπτη ισχυρίστηκε ότι είχε βρει έναν μοναδικό τρόπο για να καταπολεμήσει την αλλαγή του κλίματος: Να ορκιστώ να μην κάνω ποτέ παιδί.
Αυτές οι ιδιαίτερα διαδεδομένες παροτρύνσεις για ατομικές ενέργειες – σε εταιρικές διαφημίσεις, σε σχολικά εγχειρίδια και στις εκστρατείες περιβαλλοντικών ομάδων, κυρίως στη Δύση – φαίνονται τόσο φυσικές όσο ο αέρας που αναπνέουμε. Αλλά δεν θα μπορούσαμε να είμαστε περισσότερο παραπλανημένοι.
Ενώ εμείς είμαστε πολύ απασχολημένοι να κάνουμε την ζωή μας πράσινη, οι εταιρείες ορυκτών καυσίμων καθιστούν τις προσπάθειες αυτές άσχετες. Η κατανομή των εκπομπών άνθρακα από το 1988; Μόνο εκατό εταιρείες ευθύνονται για το εκπληκτικό 71%. Συνεργάζεστε με αυτά τα μαντριά, με αυτήν την ομάδα ενώ αυτοί πυρπολούν τον πλανήτη.
Η ελευθερία αυτών των εταιριών να ρυπαίνουν – και η εμμονή στον δικό μας τρόπο ζωής και την χαλαρή ανταπόκριση μας- δεν είναι τυχαία. Είναι το αποτέλεσμα ενός ιδεολογικού πολέμου, που διεξάγεται τα τελευταία 40 χρόνια, κατά της δυνατότητας για συλλογικής δράση. Αν και έχει καταστροφική επιτυχία, δεν είναι αργά για να το αντιστρέψουμε.
Το πολιτικό σχέδιο του νεοφιλελευθερισμού, που ξεκίνησε να εφαρμόζεται από τους Θάτσερ και Ρέιγκαν, έχει επιδιώξει δύο κύριους στόχους. Ο πρώτος ήταν να εξαλειφθούν όλα τα εμπόδια για την άσκηση ασύδοτης ιδιωτικής εξουσίας. Ο δεύτερος ήταν να την τοποθετήσουν στην άσκηση οποιασδήποτε δημοκρατικής βούλησης.
Οι χαρακτηριστικές πολιτικές της ιδιωτικοποίησης, απορρύθμισης, μείωσης φόρων και συμφωνίες ελεύθερου εμπορίου: έλυσαν τα χέρια στις εταιρείες ώστε να μπορούν να συγκεντρώνουν τεράστια κέρδη και να συμπεριφέρονται στην ατμόσφαιρα ως χωματερή αποβλήτων και να παραλύσουν την δυνατότητα μας, μέσω του κρατικού μηχανισμού, να μπορούμε να οργανώσουμε την συλλογική μας ευημερία.
Οτιδήποτε μοιάζει με συλλογικό έλεγχο της εταιρικής εξουσίας έχει γίνει στόχος για την ελίτ: η άσκηση πίεσης και οι εταιρικές δωρεές, η αποδυνάμωση των δημοκρατιών, η παρεμπόδιση πράσινων πολιτικών και η διατήρηση των επιδοτήσεων στα ορυκτά καύσιμα· τα δικαιώματα των ενώσεων όπως τα συνδικάτα, που είναι τα πιο αποτελεσματικά μέσα των εργαζομένων στην άσκηση δύναμης, έχουν περικοπεί όσο ήταν δυνατόν.
Την ίδια στιγμή που η κλιματική αλλαγή απαιτεί μια άνευ προηγουμένου συλλογική δημόσια αντίδραση, η νεοφιλελεύθερη ιδεολογία την παρεμποδίζει. Για το λόγο αυτό, αν θέλουμε να μειώσουμε γρήγορα τις εκπομπές, θα πρέπει να ξεπεράσουμε όλα τα «μαντριά» της ελεύθερης αγοράς: να πάρουμε πίσω τους σιδηροδρόμους, τις επιχειρήσεις κοινής ωφέλειας και τα δίκτυα ενέργειας, πίσω στον δημόσιο έλεγχο· ελέγχοντας τις εταιρείες ώστε να καταργήσουν σταδιακά τα ορυκτά καύσιμα και να αυξηθούν οι φόροι για να πληρώσουν τις τεράστιες επενδύσεις σε ήδη έτοιμες υποδομές για το κλίμα και τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας – έτσι ώστε οι ηλιακοί συλλέκτες να τοποθετηθούν στις ταράτσες όλων, όχι μόνο σε αυτούς που μπορούν να το αντέξουν οικονομικά.
Ο νεοφιλελευθερισμός δεν έχει απλώς εξασφαλίσει ότι αυτή η ατζέντα είναι πολιτικά μη ρεαλιστική: έχει επίσης προσπαθήσει να την καταστήσει πολιτισμικά αδιανόητη. Η επευφημία του ανταγωνιστικού συμφέροντος και του υπέρ-ατομικισμού, ο στιγματισμός της συμπόνιας και της αλληλεγγύης, έχουν κατακερματιστεί στους συλλογικούς μας δεσμούς. Έχει εξαπλωθεί, όπως μια ύπουλη αντικοινωνική τοξίνη, αυτό που κήρυξε η Μάργκαρετ Θάτσερ: «δεν υπάρχει κοινωνία».
Μελέτες δείχνουν ότι οι άνθρωποι που έχουν μεγαλώσει σε αυτήν την εποχή έχουν όντως γίνει πιο ατομικιστές και καταναλωτικά όντα. Με μια κουλτούρα που μας ωθεί να σκεφτόμαστε τους εαυτούς μας ως καταναλωτές αντί για πολίτες, ως αυτόνομους και όχι αλληλοεξαρτώμενους, είναι δυνατόν να απορεί κανείς που αντιμετωπίζουμε ένα συστημικό ζήτημα ως μάζα ατομικών προσπαθειών χωρίς αποτέλεσμα; Είμαστε όλοι παιδιά της Θάτσερ.
Ακόμη και πριν την εμφάνιση του νεοφιλελευθερισμού, η καπιταλιστική οικονομία είχε αναπτυχθεί με τους ανθρώπους να πιστεύουν ότι το να πλήττεσαι από διαρθρωτικά προβλήματα ενός εκμεταλλευτικού συστήματος –φτώχεια, ανεργία, φτωχή υγειονομική περίθαλψη και έλλειψη εκπλήρωσης- ήταν στην πραγματικότητα μια προσωπική ατέλεια.
Ο νεοφιλελευθερισμός έχει πάρει αυτήν την αυτό-ενοχοποίηση και την υπερτροφοδότησε. Σου λέει ότι δεν πρέπει απλώς να αισθάνεσαι ενοχή και ντροπή εάν δεν μπορείς να εξασφαλίσεις καλή δουλειά, αν είσαι βαθιά χρεωμένος και έχεις υπερβολικό άγχος ή δουλεύεις πολύ για να προλάβεις να δεις φίλους. Τώρα επωμίζεσαι και το βάρος της ευθύνης μιας πιθανής οικολογικής κατάρρευσης.
Και βέβαια χρειαζόμαστε οι άνθρωποι να καταναλώνουν λιγότερο και να λανσάρουν εναλλακτικές λύσεις χαμηλών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα – να κατασκευάσουν βιώσιμα αγροκτήματα, να εξαπλωθούν οι μέθοδοι zero – waste. Αλλά οι μεμονωμένες επιλογές θα μετράνε περισσότερο όταν το οικονομικό σύστημα είναι σε θέση να προσφέρει περιβαλλοντικές επιλογές για όλους- όχι μόνο για έναν εύπορο ή μερικούς τολμηρούς.
Αν τα μέσα μαζικής μεταφοράς δεν είναι προσιτά, ο κόσμος θα μετακινείται με αυτοκίνητα. Αν τα τοπικά οργανικά τρόφιμα είναι πολύ ακριβά, δεν θα σταματήσουν να πηγαίνουν στις μεγάλες αλυσίδες σούπερ μάρκετ που δεν συμβάλουν καθόλου στην μείωση χρήσης των ορυκτών καυσίμων. Αν τα φτηνά μαζικά αγαθά που παράγονται ρέουν ατελείωτα, θα αγοράζουν και θα αγοράζουν και θα αγοράζουν. Αυτή είναι η εξαπάτηση του νεοφιλελευθερισμού: να μας πείσουν να αντιμετωπίσουμε την κλιματική αλλαγή με βιβλία τσέπης, αντί μέσω της εξουσίας και της πολιτικής.
Ο οίκο-καταναλωτισμός μπορεί να μειώνει την ενοχή σας. Αλλά μόνο τα μαζικά κινήματα έχουν την δύναμη να αλλάξουν την τροχιά της κλιματικής αλλαγής. Αυτό απαιτεί πρώτα από εμάς να σπάσουμε αποφασιστικά τα πνευματικά μάγια του νεοφιλελευθερισμού: να σταματήσουμε να σκεφτόμαστε ατομικά.
Τα καλά νέα είναι πως η παρόρμηση των ανθρώπων να έρθουν μαζί είναι ασίγαστη – και η συλλογική φαντασία κάνει ήδη μια πολιτική επιστροφή. Το κίνημα της δικαιοσύνης για το κλίμα μπλοκάρει αγωγούς, αναγκάζοντας την εκποίηση τρισεκατομμυρίων δολαρίων και κερδίζει την υποστήριξη για 100% οικονομίες καθαρής ενέργειας σε πόλεις και κράτη σε ολόκληρο τον κόσμο. Νέοι δεσμοί αναπτύσσονται στο Black Lives Matter, στα δικαιώματα μεταναστών και ιθαγενών, και δίνονται μάχες για καλύτερους μισθούς. Στην βάση τέτοιων κινημάτων, τα πολιτικά κόμματα φαίνονται τελικά έτοιμα να αψηφήσουν το νεοφιλελεύθερο δόγμα.
Περισσότερο από όλους ο Jeremy Corbyn, του οποίου το Εργατικό Μανιφέστο ανέλυσε ένα σχέδιο ανακατανομής για την αντιμετώπιση της αλλαγής του κλίματος: με δημόσια αναδιοργάνωση της οικονομίας και επιμένοντας οι εταιρικοί ολιγάρχες να μην είναι πλέον εκτός ελέγχου. Η ιδέα ότι οι πλούσιοι πρέπει να πληρώσουν ένα δίκαιο μερίδιο για να χρηματοδοτήσουν αυτή τη μεταμόρφωση θεωρήθηκε αστεία από την τάξη των πολιτικών και των μέσων μαζικής ενημέρωσης. Εκατομμύρια διαφώνησαν. Η κοινωνία, που καιρό ήταν απούσα, έχει επανέλθει για εκδίκηση.
Άρα φυτέψτε μερικά καρότα ή πάρτε ένα ποδήλατο: θα σας κάνει να αισθανθείτε πιο ευτυχισμένοι και υγιείς. Αλλά ήρθε η ώρα να σταματήσουμε την εμμονή με το πόσο πράσινα ζούμε – και να ξεκινήσουμε συλλογικά να εναντιωνόμαστε στην εταιρική εξουσία.
Πηγή: The Guardian
Twitter: @Martin_Lukacs
Μετάφραση: Τίνα Πετριτσοπούλου