Σταματήστε να έχετε εμμονή με τις περιβαλλοντικές «αμαρτίες» σας. Αντ’ αυτού παλέψτε ενάντια στις βιομηχανίες πετρελαίου και αεριού.
Βρίσκομαι στο πάρτυ γενεθλίων ενός φίλου όταν η κλασσική κουβέντα ξεκινά. Συστήνομαι στον άντρα στα αριστερά μου, του λέω ότι δουλεύω στον τομέα του περιβάλλοντος, το πρόσωπό του παγώνει από τρόμο. Η χειραψία μας χαλαρώνει.
«Θα με μισήσεις…» λέει μουρμουρίζοντας, η φωνή του ούτε που ακούγεται κάτω από τον ήχο των μαχαιροπήρουνων.
Ήξερα τι θα επακολουθήσει. Μου ξεφουρνίζει μια λίστα με άπλυτα περιβαλλοντικών λαθών από μία μόνο ημέρα του: Παρήγγειλε απ΄έξω και το φαγητό ήρθε σε πλαστικές συσκευασίες, είχε φάει κρέας και ήταν έτοιμος να παραγγείλει ξανά, είχε έρθει ακόμη και με ταξί σε αυτό ακριβώς το πάρτυ.
Μπορούσα να ακούσω την ντροπή στην φωνή του. Τον διαβεβαίωσα ότι δεν τον μισούσα αλλά μισούσα τις βιομηχανίες που έβαζαν αυτόν – και όλους εμάς – στο ίδιο τρυπάκι. Μετά οι ώμοι του χαλάρωσαν και οι ματιές μας συναντήθηκαν: «Ναι, γιατί δεν έχει κάποιο ιδιαίτερο νόημα να προσπαθήσουμε να σώσουμε τον πλανήτη πλέον, σωστά;»
Το στομάχι μου πόνεσε.
Δυστυχώς, βιώνω αυτή την αντιμετώπιση συχνά. Μια λέξη για τα πέντε μου χρόνια στο Natural Resources Defense Council, ή για το έργο μου στο κίνημα για το κλίμα γενικά και βομβαρδίζομαι με ευσεβείς παραδοχές για περιβαλλοντικές παραβάσεις ή με μηδενιστική παραίτηση. Από το ένα άκρο στο άλλο.
Και καταλαβαίνω γιατί. Οι επιστήμονες μας προειδοποιούν εδώ και δεκαετίες ότι οι άνθρωποι προκαλούμε σοβαρές και πιθανόν μη αναστρέψιμες αλλαγές στο κλίμα, βασικά ψήνουμε τον πλανήτη και εαυτούς με διοξείδιο του άνθρακα. Μια μελέτη του 2018 από το Intergovernmental Panel on Climate Change προειδοποίησε ότι έχουμε 12 (πλέον 11) χρόνια για να κάνουμε τεράστιες αλλαγές που ίσως να σταματούσαν τις χειρότερες επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής.
Μπορεί μια φορά κι έναν καιρό να χρειαζόταν να έχουμε ισχυρή αντίληψη της επιστήμης για να κατανοήσουμε την κλιματική αλλαγη αλλά τώρα το μόνο που έχουμε να κάνουμε είναι να κοιτάξουμε τις καθημερινές ειδήσεις- ή απλά έξω από το παράθυρο. Από το Camp Fire, μία καταστροφική φωτιά στην Καλιφόρνια που προκλήθηκε από ξηρό και ζεστό καιρό, εως τον τυφώνα Michael, μια καταιγίδα που εντάθηκε πολύ γρήγορα λόγω αυξημένης θαλάσσιας θερμοκρασίας, η κλιματική αλλαγή είναι εδώ.
Δεν κατηγορώ τους ανθρώπους που επιθυμούν απαλλαγή. Μπορώ ακόμη και να καταλάβω την παραίτηση, που είναι μια μορφή απαλλαγής. Αλλά κάτω από όλα αυτά βρίσκεται μια πολύ πιο ύπουλη δύναμη. Είναι το αφήγημα που οδήγησε και παρεμπόδισε την συζήτηση για την κλιματική αλλαγή τις περασμένες δεκαετίες. Που μας λέει πως η κλιματική αλλαγή θα μπορούσε να έχει διορθωθεί αν όλοι μας απλώς παραγγέλναμε λιγότερο απ’ έξω, χρησιμοποιούσαμε λιγότερα πλαστικά, σβήναμε κάποια φώτα, φυτέυαμε λίγα δέντρα ή οδηγούσαμε ηλεκτρικό αυτοκίνητο. Που λέει ότι αν αυτές οι αλλαγές δεν μπορούν να φέρουν το ποθητό αποτέλεσμα, τότε ποιο το νόημα;
Η πεποίθηση ότι αυτό το τεράστιο, υπαρξιακό πρόβλημα θα μπορούσε να έχει λυθεί από εμάς αν αλλάζαμε τις καταναλωτικές μας συνήθειες, δεν είναι μόνο παράλογη, είναι επικίνδυνη. Μετατρέπει τον περιβαλλοντισμό σε ατομική επιλογή που ορίζεται ως αμαρτία ή αρετή, πείθοντας αυτούς που δεν θέλουν ή δεν μπορούν να υποστηρίξουν αυτή την ηθική. Αν σκεφτούμε ότι η ίδια η αναφορά IPCC έδειξε πως οι περισσότερες εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου προέρχονται από μια χούφτα εταιρειών – υποβοηθούμενων και υποκινούμενων από τα πιο δυνατά κράτη, συμπεριλαμβανομένων των Η.Π.Α – είναι ξεκάθαρη κατηγορία θυμάτων.
Όταν οι άνθρωποι έρχονται σε εμένα εξομολογούμενοι τις «πράσινες αμαρτίες» τους, σα να είμαι κάποια οικό-καλόγρια, θέλω να τους πω ότι κουβαλάνε την ενοχή των εγκλημάτων της βιομηχανίας πετρελαίου και αερίου. Ότι το βάρος του άρρωστου πλανήτη μας είναι πολύ μεγάλο για τους ώμους ενός ανθρώπου. Κι ότι αυτό το φταίξιμο (που νιώθουν) στρώνει τον δρόμο για την απάθεια που μπορεί πραγματικά να αποβεί μοιραία.
Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι δεν κάνουμε τίποτα. Η κλιματική αλλαγή είναι ένα ευρύ και περίπλοκο πρόβλημα, και αυτό σημαίνει πως η απάντηση είναι περίπλοκη κι αυτή. Πρέπει να ξεχάσουμε την ιδέα ότι όλα αυτά είναι ευθύνη των ατομικών μας λαθών, ύστερα να αναλάβουμε συλλογική ευθύνη και να θεωρήσουμε υπόλογους τους πραγματικούς ένοχους. Με άλλα λόγια, πρέπει να γίνουμε πολλοί Δαβίδ ενάντια σε έναν μεγάλο, κακό Γολιάθ.
Πιο πράσινη/ος από εσένα
Όταν σκεφτόμαστε την κλιματική αλλαγή, δεν κοιτάμε σχεδόν ποτέ ολόκληρη την εικόνα. Γενικά, αναφερόμαστε στις επιπτώσεις σε μακροσκοπικό επίπεδο, που είναι σχεδόν αδύνατο να εμβαθύνουμε σε αυτές: Ανύψωση του επιπέδου της θάλασσας, πάγοι που λιώνουν, όξινοι ωκεανοί. Με κάποιο διεστραμμένο μαγικό τρικ, μετατρέπεται σε κάτι ατμοσφαιρικό και πολύ μακρινό. Παντού και πουθενά.
Αλλά όταν μιλάμε για τις αιτίες, η συζήτηση ξαφνικά στενεύει στα δικά μας όρια. Μετά από την αναφορά IPCC του 2018, το ίντερνετ γέμισε με ιστορίες, η μία μετά την άλλη, σχετικά με το «τι μπορείς να κάνεις για την κλιματική αλλαγή». Άλλαξε τις λάμπες σου, φέρε επαναχρησιμοποιούμενες τσάντες, μείωσε το κρέας.
Αν οι απαντήσεις ήταν όλες στα χέρια μας, τότε το φταίξιμο δεν μπορεί να είναι παρά στα πόδια μας. Και που μας οδηγεί όλο αυτό;;;Σε έναν πληθυσμό περιστοιχισμένος με ντροπή τόσο βαθιά που ίσα που μπορεί να σκεφτεί την κλιματική αλλαγή, πόσο μάλλον να την παλέψει.
Εδώ είναι που το φταίξιμο των θυμάτων λαμβάνει χώρα. Πολύ συχνά, η κουλτούρα μας ισοδυναμεί τον περιβαλλοντισμό με προσωπικό καταναλωτικό μοντέλο. Για να είσαι ΟΚ, πρέπει να μετατρέψεις σε 100% ηλιακή ενέργεια την ενέργεια που χρησιμοποιείς, να οδηγείς ποδήλατο που αγόρασες μεταχειρισμένο, να πάψεις να χρησιμοποιείς αεροπλάνα, να ακολουθείς βίγκαν διατροφή. Πρέπει να υιοθετήσεις zero waste τρόπο ζωής, να μην χρησιμοποιείς Amazon Prime κλπ κλπ.
Ακούω αυτό το μήνυμα παντού: Στα αριστέρα ΜΜΕ και στα δεξιά ΜΜΕ καθώς επίσης και στο περιβαλλοντικό κίνημα. Έχει χρησιμοποιηθεί ακόμη και σε δικαστήρια και από την βιομηχανία ορυκτών καυσίμων σαν υπεράσπισή τους σε δίκη. Για την ακρίβεια, οι βιομηχανίες έχουν μεταφέρει το φταίξιμο στους καταναλωτές από την προβληματική διαφημιστική καμπάνια του 1970 Crying Indian. To ακούω από τους φίλους και από την οικογένειά μου, από ξένους στον δρόμο και από τυχαία άτομα στο μάθημα της γιόγκα.
Κι όλο αυτό αυξάνει την τιμή της εισόδου στο κίνημα για την κλιματική αλλαγή, σε ένα εξωφρενικό επίπεδο, συχνά αφήνοντας απ’έξω ανθρώπους μειονοτήτων.
Όσο είμαστε απασχολημένοι τεστάροντας ο ένας την αρετή του άλλου, αφήνουμε τις κυβερνήσεις και τις βιομηχανίες, τους συγγραφείς της καταστροφής, εντελώς απ΄έξω. Αυτή η υπερβολική έμφαση στην ατομική δράση προκαλεί ντροπή στον κόσμο για τις καθημερινές του δραστηριότητες, για πράγματα που πολύ δύσκολα μπορούν να αποφύγουν αφού ζούμε σε έναν κόσμο εξαρτώμενο από ορυκτά καύσιμα.
Αν θέλουμε να μπορούμε να είμαστε ενεργοί στην κοινωνία, δεν έχουμε άλλη επιλογή από το να αποτελούμε μέρος του συστήματος αυτού. Το να κατηγορούμε εμάς για αυτό είναι σαν να κατηγορούμε εμάς για την ίδια μας την ύπαρξη.
Η διάσημη ερευνήτρια Brené Brown περιγράφει την ντροπή σαν «έντονα οδυνηρή αίσθηση ή εμπειρία του να πιστεύουμε ότι είμαστε ελαττωματικοί/ές κι άρα ανάξιοι αγάπης ή της ίδιας της ύπαρξης». Αυτό δεν πρέπει να το μπερδέψουμε με την ενοχή, πράγμα που μπορεί να είναι πραγματικά χρήσιμο επειδή κρατά τη συμπεριφορά μας ενάντια στις αξίες μας και μας υποχρεώνει να αισθανόμαστε ψυχολογική δυσφορία. Η ντροπή, από την άλλη πλευρά, μας λέει ότι είμαστε κακοί άνθρωποι, ότι είμαστε πέρα από τη λύτρωση. Μας παραλύει,
Όπως η Yessenia Funes, μία δημοσιογράφος του Εarther έγραψε «Αρνούμαι να πιστέψω ότι οι άνθρωποι πρέπει να νιώσουν ντρόπη για τον κόσμο που εμείς φτιάξαμε».
Οι καταναλωτικές κινήσεις δεν είναι αρκετές
Οπότε τι μπορούμε πραγματικά να κάνουμε για την κλιματική αλλαγή; Για να είμαι απόλυτα ξεκάθαρη: Δεν υπερασπίζομαι αποποίηση ευθυνών. Το χειρότερο που μπορείς να κάνεις είναι να μείνεις άπραγος/η. Η κλιματική αλλαγή είναι ένα τεράστιο πρόβλημα και για να το αντιμετωπίσουμε πρέπει να είμαστε διατεθειμένοι/ες να κάνουμε προσωπικές θυσίες. Είναι ευθύνη μας όχι μόνο για τις μελλοντικές γενεές αλλά και του ενός προς τον άλλον-εδώ και τώρα.
Παράλληλα όμως, όσο επικεντρωνόμαστε στην ατομική δράση και παραμελούμε την συστημική αλλαγή, είναι σαν να μαζεύουμε φύλλα κατά τη διάρκεια μιας θυελλώδους μέρας. Οπότε, αν και οι προσωπικές δράσεις μπορούν να είναι ουσιώδεις αφετηρίες, μπορούν επίσης να αποβούν και επικίνδυνοι τερματισμοί.
Πρέπει να επεκτείνουμε την έννοια της προσωπικής δράσης πέρα από το τι αγοράζουμε και χρησιμοποιούμε. Ξεκινήστε από το να αλλάξετε τις λάμπες σας αλλά μην σταματάτε εκεί. Το να συμμετάσχετε σε μια πορεία για το κλίμα ή σε μια διαμαρτυρία είναι μία προσωπική δράση. Το να οργανώνεις τους γείτονες να μηνύσουν ένα λιγνιτικό εργοστάσιο που δηλητηριάζει την κοινότητα είναι μια προσωπική δράση.
Το να ψηφίζεις είναι προσωπική δράση. Όταν επιλέγετε ποιον θα ψηφίσετε, ερευνήστε την πολιτική του για το περιβάλλον. Αν δεν είναι αρκετά δυνατή, απαιτήστε καλύτερη. Από την στιγμή που αυτό το άτομο αναλάβει την θέση, κρατήστε το υπόλογο. Κι αν αυτό δεν πετύχει, βγείτε εσείς στην πολιτική, είναι κι αυτό μια άλλη προσωπική κίνηση.
Πάρτε την προσωπική σας κίνηση και μεγιστοποιήστε την σε κάτι μεγαλύτερο από το τι είδος σακούλες χρησιμοποιείτε για τα ψώνια σας.
Δεν με νοιάζει
Ορίστε η ομολογία μου: Δεν με νοιάζει πόσο πράσινοι είστε. Σας θέλω στο κίνημα για την κλιματική δικαιοσύνη.
Δεν με νοιάζει πόσο καιρός πάει που ασχολείστε με την διατήρηση του κλίματος, 10 χρόνια ή 10 δευτερόλεπτα. Δεν χρειάζεται να ζείτε μόνο-με-ηλιακή (ενέργεια) – για τα πάντα ώστε να είστε περιβαλλοντολόγοι. Δεν χρειάζεστε να είστε πιο βίγκαν από τον τάδε, ή από εμένα, για αυτόν τον λόγο. Δεν με νοιάζει αν τρώτε burger αυτή την στιγμή.
Δεν με νοιάζει αν εργάζεστε σε κάποια εξέδρα άντλησης πετρελαίου. Σε κάποια μέρη της χώρας (των ΗΠΑ) αυτή είναι η μοναδική εργασία που πληρώνει αρκετά για να ταΐσει κανείς την οικογένειά του. Και δεν κατηγορώ τους εργαζόμενους για αυτό. Κατηγορώ τους εργοδότες τους. Κατηγορώ την βιομηχανία που μας πνίγει όλους και την κυβέρνηση που τους αφήνει να το κάνουν.
Το μόνο που χρειάζεται να κάνετε είναι να θέλετε ένα βιώσιμο μέλλον. Αυτός είναι ο πλανήτης σας, και κανένας δεν μπορεί να τον υπερασπιστεί όπως μπορείτε εσείς. Κανείς δεν μπορεί να τον προστατεύσει όπως μπορείτε εσείς.
Έχουμε 11 χρόνια – όχι για να ξεκινήσουμε αλλά για να τελειώσουμε με την σωτηρία του πλανήτη.
Δεν είμαι εδώ για να σας απαλλάξω. Και δεν είμαι εδώ για να σας κάνω να παραιτηθείτε. Είμαι εδώ για να αγωνιστώ μαζί σας.
Η Mary Annaïse Heglar είναι κλιματική δοκιμιογράφος και διευθύνει τις δημοσιεύσεις στο Natural Resources Defense Council στη Νέα Υόρκη. Βρείτε την στο Twitter ή στο Medium.
Μετάφραση: Ελίζα Δημητρά
Σχετικό άρθρο: