Τα τελευταία χρόνια σημείο έντονης αντιπαράθεσης αποτελούν οι ζωοθυσίες σε θρησκευτικές
πανηγύρεις στην Λέσβο και συγκεκριμένα η τελετουργική και δημόσια σφαγή ταύρου. Δεν
πρόκειται απλώς για την διανομή φαγητού στους προσκυνητές όπως συμβαίνει σε άλλους
θρησκευτικούς εορτασμούς ανά την Ελλάδα, αλλά για μια πανάρχαια παράδοση με ξεκάθαρο
τελετουργικό χαρακτήρα.
Από την μια μεριά, φιλοζωϊκά σωματεία και οργανώσεις, αλλά και ανένταχτοι πολίτες
διαμαρτύρονται για την βαρβαρότητα του εθίμου και από την άλλη μέρος της τοπικής κοινωνίας
υποστηρίζει πως αποτελεί ζωτικό και ουσιώδες μέρος της τοπικής παράδοσης. Κάποιοι μάλιστα
διατείνονται πως έχει χριστιανικό χαρακτήρα, επικαλούμενοι τις κοινές τράπεζες των πρώτων
χριστιανών (τις γνωστές “αγάπες”), την σταυρική θυσία Του Χριστού και το Αίμα Του, ακόμη και
την ιερότητα του αίματος γενικότερα ως θρησκευτικό σύμβολο.
Δεν θα επιχειρήσω να τοποθετηθώ ή να αναλύσω τη νομική, ηθική και άλλη διάσταση του θέματος,
αφενός διότι με αυτό έχουν ασχοληθεί διεξοδικά πολύ πιο ειδικοί και αφετέρου διότι ένα από τα
επιχειρήματα των υποστηρικτών του εθίμου είναι το ότι έχει “χριστιανικό” χαρακτήρα. Επιπλέον
πιστεύω ότι τους οφείλεται μια ευγενική και καλοπροαίρετη απάντηση όχι απλώς όσον αφορά
συναφείς έννοιες όπως “αγάπη”, “φόνος” κτλ αλλά συγκεκριμένα το κατά πόσο συμβαδίζει η
ζωοθυσία και όχι απλώς ζωοκτονία (γιατί περί αυτού ακριβώς πρόκειται μιας και εντάσσεται σε ένα
τελετουργικό πλαίσιο συγκεκριμένων θρησκευτικών εορτασμών) με τον Χριστιανισμό.
Η αλήθεια είναι ότι δικαιολογείται η σύγχυση αφού οι χριστιανικές εκκλησίες ανά τον κόσμο (και
όχι μόνο η Ανατολική Ορθόδοξη) επέτρεψαν στους αιώνες την διατήρηση λαϊκών εθίμων που
προέρχονται από άλλες θρησκευτικές παραδόσεις, οι οποίες κυριαρχούσαν πριν τον εκχριστιανισμό
του ποιμνίου τους. Αυτή όμως είναι μια άλλη συζήτηση…
Η προσφορά μη ζωϊκών και ζωϊκών προϊόντων και η τελετουργική θυσία μη ανθρώπινων αλλά και
ανθρώπινων ζώων σε κάποιους αρχαίους πολιτισμούς ήταν ένα θρησκευτικό φαινόμενο κοινό στην
προχριστιανική εποχή και σε περιοχές του κόσμου που εκχριστιανίστηκαν σταδιακά. Σκοπός ήταν ο
εξευμενισμός των θεοτήτων ή η έκφραση αιτημάτων σε αυτές. Ένα βασικό μέρος των λεγομένων
φυσικών θρησκειών, αφού η “ανταλλακτική” αντίληψη της σχέσης με το θείο ήταν κυρίαρχη.
Γεγονός είναι ότι ο Ιουδαϊσμός, η πρώτη αβρααμική θρησκεία (αποκαλυπτική και μονοθεϊστική),
παρά τις πολλές και σημαντικές διαφορές από τις προγενέστερες και σύγχρονές του φυσικές
θρησκείες (γνωστές γενικότερα και ως “εθνικές” ή με τον παρεξηγημένο και καταχρηστικό όρο
“ειδωλολατρικές”) υιοθετούσε και αυτός την ζωοθυσία ως θρησκευτική πρακτική κοινή στις
δυτικές θρησκείες του αρχαίου κόσμου (ως ανατολικές θρησκευτικές παραδόσεις θεωρούνται αυτές
από την ινδική υποήπειρο και ανατολικότερα) μαζί με την προσφορά ζωϊκών και μη προϊόντων στο
θυσιαστήριο ως “θυσία” (korban – קן )רבָבן )ן ). Αυτό δεν θα έπρεπε να μας ξενίζει μιας και ο αρχαίος
Λαός Ισραήλ αλληλεπιδρούσε στο πολιτισμικό περιβάλλον με άλλους λαούς και παραδόσεις της
εποχής του. Με την ολοσχερή καταστροφή του δεύτερου Ναού της Ιερουσαλήμ από τους Ρωμαίους
το 70 μ. Χ., η πρακτική των θυσιών ατόνησε. Στην σύγχρονη εποχή, μέσα από μια πιο πνευματική
στροφή του Ιουδαϊσμού, η προσφορά προς το θείο ταυτίζεται πλέον με την προσευχή, την μελέτη
των ιερών κειμένων, την τήρηση των θρησκευτικών νόμων και την φιλανθρωπία.
Ο Χριστιανισμός είναι αλήθεια ότι εντάσσεται στην ευρύτερη ιουδαιοχριστιανική παράδοση. Ας
μην ξεχνούμε ότι τα μέλη της πρώτης χριστιανικής κοινότητας των Ιεροσολύμων ήταν Ιουδαίοι.
Στην αρχή συμμετείχαν μάλιστα στην ιουδαϊκή θρησκευτική ζωή θεωρώντας τον Ιουδαϊσμό ως
πνευματική μήτρα τους, αφού ο ίδιος ο Χριστός είχε πει : “Μη νομίσητε ὀτι ήλθον καταλύσαι τον
νόμον ή τους προφήτας. Ουκ ήλθον καταλύσαι, αλλά πληρώσαι” (Ματθ. 5, 17). Στη συνέχεια
όμως Ιουδαϊσμός και Χριστιανισμός πήραν ξεχωριστούς δρόμους. Μια σειρά από παράγοντες
όπως το λυτρωτικό και αναστάσιμο μήνυμα του Ευαγγελίου, το ασυμβίβαστο με
κατεστημένες και συχνά εθνοκεντρικές ιουδαϊκές αντιλήψεις, αλλά και η ένταξη στην
Εκκλησία πιστών από άλλες εθνικές και θρησκευτικές παραδόσεις οδήγησαν τον
Χριστιανισμό έξω από τα στενά ιουδαϊκά όρια καθιστώντας τον μια νέα οικουμενική
θρησκεία. Η ενσάρκωση του Υιού και Λόγου Του Θεού, του δευτέρου δηλαδή προσώπου της
Αγίας Τριάδας, το επί γης έργο Του Θεανθρώπου Ιησού Χριστού, ο Σταυρικός Θάνατός και η
Ανάστασή Του γίνονται οι πυλώνες της νέας πίστης.
Με την Σταυρική Θυσία Του Χριστού, όπως αναφέρει ο Απόστολος Παύλος “ἐν ᾧ ἔχομεν τὴν
ἀπολύτρωσιν διὰ τοῦ αἵματος αὐτοῦ, τὴν ἄφεσιν τῶν παραπτωμάτων, κατὰ τὸν πλοῦτον τῆς χάριτος
αὐτοῦ” (Εφ. 1,7). Η Σταυρική Θυσία Του ίδιου Του Κυρίου είναι η μοναδική λυτρωτική θυσία για
τους χριστιανούς και συμμετέχοντας στο μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας ενώνονται μαζί Του,
γίνονται όπως λέει πάλι ο Παύλος “ὅτι μέλη ἐσμὲν τοῦ σώματος αὐτοῦ, ἐκ τῆς σαρκὸς αὐτοῦ καὶ ἐκ
τῶν ὀστέων αὐτοῦ” (Εφ. 5,30). Μία και μοναδική η Θυσία Του Χριστού : “μιᾷ γὰρ προσφορᾷ
τετελείωκεν εἰς τὸ διηνεκὲς τοὺς ἁγιαζομένους” (Εβρ. 10,14). Δεν έχουν ανάγκη οι χριστιανοί την
θυσία ζωντανών πλασμάτων ακόμη και αν αυτό γινόταν στην εποχή της Παλαιάς Διαθήκης: “οὐδὲ
δι’ αἵματος τράγων καὶ μόσχων, διὰ δὲ τοῦ ἰδίου αἵματος εἰσῆλθεν ἐφάπαξ εἰς τὰ Ἅγια, αἰωνίαν
λύτρωσιν εὑράμενος. Εἰ γὰρ τὸ αἷμα ταύρων καὶ τράγων καὶ σποδὸς δαμάλεως ῥαντίζουσα τοὺς
κεκοινωμένους ἁγιάζει πρὸς τὴν τῆς σαρκὸς καθαρότητα, πόσῳ μᾶλλον τὸ αἷμα τοῦ Χριστοῦ, ὃς διὰ
Πνεύματος αἰωνίου ἑαυτὸν προσήνεγκεν ἄμωμον τῷ Θεῷ, καθαριεῖ τὴν συνείδησιν ὑμῶν ἀπὸ
νεκρῶν ἔργων εἰς τὸ λατρεύειν Θεῷ ζῶντι;” (Εβρ. 9,12 – 14). Για αυτό ακριβώς ο ίδιος Απόστολος
παραγγέλνει στους χριστιανούς την μετά βδελυγμίας αποχή από τις παγανιστικές ζωοθυσίες (Α’
Κορ. 8).
Μια εξαιρετική περίπτωση θυσίας ως μίμηση Χριστού και ομολογία πίστης ήταν το
μαρτύριο που υπέστησαν χριστιανοί κατά τις εποχές των διωγμών ανά τους αιώνες. Θυσία όμως ως
αυτοθυσία και όχι σφαγή κάποιου ζωντανού πλάσματος. Εκτός από την περίπτωση του φυσικού
μαρτυρίου οι θυσίες των χριστιανών είναι πνευματικές, όπως αναφέρει ο Απόστολος Πέτρος : “καὶ
αὐτοὶ ὡς λίθοι ζῶντες οἰκοδομεῖσθε, οἶκος πνευματικὸς, ἱεράτευμα ἅγιον, ἀνενέγκαι πνευματικὰς
θυσίας εὐπροσδέκτους τῷ Θεῷ διὰ Ἰησοῦ Χριστοῦ” (Α’ Πετρ. 2,5). Η χριστιανική θυσία είναι
προσωπική θυσία για τον χριστιανό : “Παρακαλῶ οὖν ὑμᾶς, ἀδελφοί, διὰ τῶν οἰκτιρμῶν τοῦ Θεοῦ,
παραστῆσαι τὰ σώματα ὑμῶν θυσίαν ζῶσαν, ἁγίαν, εὐάρεστον τῷ Θεῷ, τὴν λογικὴν λατρείαν ὑμῶν”
(Ρωμ. 12,1), που βρίσκει το ομορφότερό της νόημα στην αλληλεγγύη στον πάσχοντα και
αναγκεμένο συνάνθρωπο, στα έργα Αγάπης και προσφοράς σε αντιδιαστολή με την τυπολατρική
και υποκριτική θρησκοληψία : “Τί τὸ ὄφελος, ἀδελφοί μου, ἐὰν πίστιν λέγῃ τις ἔχειν, ἔργα δὲ μὴ ἔχῃ;
μὴ δύναται ἡ πίστις σῶσαι αὐτόν; ἐὰν δὲ ἀδελφὸς ἢ ἀδελφὴ γυμνοὶ ὑπάρχωσι καὶ λειπόμενοι ὦσι τῆς
ἐφημέρου τροφῆς, εἴπῃ δέ τις αὐτοῖς ἐξ ὑμῶν, ὑπάγετε ἐν εἰρήνῃ, θερμαίνεσθε καὶ χορτάζεσθε, μὴ
δῶτε δὲ αὐτοῖς τὰ ἐπιτήδεια τοῦ σώματος, τί τὸ ὄφελος;” (Ιακ. 2, 14 – 16). Και ακόμη η ταπεινή
καρδιά απέναντι στον Θεό : “θυσία τῷ Θεῷ πνεῦμα συντετριμμένον, καρδίαν συντετριμμένην καὶ
τεταπεινωμένην ὁ Θεὸς οὐκ ἐξουδενώσει” (Ψαλμ. 50,19).
Είναι ενδεικτικό το ότι μετά το τέλος των ρωμαϊκών διωγμών δημιουργήθηκε μεγάλο ζήτημα στην
Εκκλησία σχετικά με την αποδοχή ή μη της επιστροφής όσων χριστιανών δεν μαρτύρησαν αλλά
αποστάτησαν αρνούμενοι τον Χριστιανισμό και επέστρεψαν στις παγανιστικές θρησκευτικές
παραδόσεις, γνωστών και ως Lapsi, κάτι το οποίο έκαναν πραγματοποιώντας δημόσια τελετουργική
ζωοθυσία. Δεν ήταν τυχαία η επιλογή της επιβολής της ζωοθυσίας από τις ρωμαϊκές αρχές.
Είναι αλήθεια ότι οι τελετουργικές ζωοθυσίες στο πλαίσιο θρησκευτικών εορτασμών (τα λεγόμενα
“κουρμπάνια” – από το εβραϊκό “korban” και το τουρκικό “kurban”) έχουν επιβιώσει μέχρι τις
μέρες μας σε κάποιες περιοχές της Ελλάδας, όπως και στην Λέσβο. Είναι όντως μέρος της τοπικής
πολιτιστικής παράδοσης. Είναι σαφώς κατάλοιπα του παγανιστικού αρχαιοελληνικού παρελθόντος.
Το επιχείρημα όμως ότι συμπορεύονται με την χριστιανική πίστη, νομίζω ότι είναι εύκολο να
απαντήσει κάποιος με ειλικρίνεια αν ισχύει.
Μιχάλης Δημητρουλάκης
Ο Μιχάλης Δημητρουλάκης είναι Υποψήφιος Διδάκτωρ Κοινωνιολογίας της Θρησκείας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (ΕΚΠΑ). Πτυχιούχος του Τμήματος Επικοινωνίας & ΜΜΕ (ΕΚΠΑ) και του Τμήματος Κοινωνικής Θεολογίας & Θρησκειολογίας (ΕΚΠΑ). Είναι κάτοχος Μεταπτυχιακού Διπλώματος Ειδίκευσης στην Κοινωνιολογία της Θρησκείας (Τμήμα Κοινωνικής Θεολογίας & Θρησκειολογίας – ΕΚΠΑ).
Μπορείτε να διαβάσετε περισσότερα γραπτά του στο προσωπικό του blog, εδώ.
Σχετικές δημοσιεύσεις:
ΔΤ(22/8/2019): Περιφορά «παστουρωμένων» βοοειδών σε πανηγύρι στην Αγία Παρασκευή Λέσβου
Οι ζωοθυσίες και τα βάρβαρα έθιμα δεν έχουν θέση στις μέρες μας
Μεσαιωνικές τελετουργίες με βασανισμό ζώων στη Λέσβο
Ο κ. Ιωσήφ Μποτετζάγιας (πρόεδρος της Κιβωτού-φιλοζωικής Μυτιλήνης) απαντά στον κ. Νίκο Αρβανίτη
ΔΤ (6/5/2017): Χορηγία 9.000 ευρώ για παράνομες σφαγές!;!;
Σημείωση: Φέτος η δημόσια σφαγή δεν έλαβε χώρα στον Μανταμάδο αλλά συνέβη κανονικά στην Αγία Παρασκευή. Πολλοί ευαισθητοποιημένοι πολίτες κάλεσαν στο αστυνομικό τμήμα Μανταμάδου πριν την ημέρα της γιορτής και ο αστυνομικός τους διαβεβαίωσε ότι δεν θα γίνει σε κοινή θέα κι ότι αυτά συμβαίνουν ακόμη, μόνο, στην Αγία Παρασκευή. Είναι απορίας άξιον, νομίζουν πως έχουν δικούς τους νόμους εκεί στην Αγία Παρασκευή Λέσβου;