Το φοινικέλαιο αντιμετωπίζεται ή ως ένα δώρο εξ’ ουρανού ή ως ένα έγκλημα κατά της ανθρωπότητας. Σύμφωνα με την επιστήμη, δεν είναι τίποτα από τα δύο.
-Από το Νορβηγικό Πανεπιστήμιο Βιοεπιστημών
Το φοινικέλαιο δεν είναι ούτε δαιμονικό ούτε θεόσταλτο. Οι επιπτώσεις του στο περιβάλλον εξαρτώνται ανά περίπτωση. Όσοι ζητούν το μποϊκοτάζ του φοινικέλαιου εξαιτίας της επίπτωσης του στην αποψίλωση δασών, θα έπρεπε να σκεφτούν σοβαρά να μποϊκοτάρουν τον καφέ, την σοκολάτα και το λάδι καρύδας αν επιθυμούν να είναι συνεπείς.
Είστε υπέρ ή κατά του Φοινικέλαιου;
Ρωτήστε τον οποιονδήποτε παρακολουθεί ειδήσεις, έστω ελάχιστα, τα τελευταία δύο χρόνια και το πιθανότερο είναι να πουν «Και βέβαια είμαι κατά. Οι φυτείες καταστρέφουν τις περιοχές που ζουν ουρακοτάγκοι, σωστά; Έχουμε δει τα βίντεο!»
Η περιβαλλοντολογική επίπτωση της βιομηχανίας του φοινικέλαιου είναι γνωστή. Δίχως έκπληξη, πολλοί άνθρωποι, συμπεριλαμβανομένων και πολλών ειδικών θεωρούν το φοινικέλαιο ένα μεγάλο κακό. Αυτό που είναι λιγότερο αναγνωρισμένο είναι το εύρος ωφελιμότητας της συγκεκριμένης βιομηχανίας. Η ανάπτυξη του φοινικέλαιου, αν είναι σωστός ο σχεδιασμός της και η διαχείριση, μπορεί να αποφέρει καλά εισοδήματα και εργασία και να ενεργοποιήσει επενδύσεις σε υπηρεσίες και υποδομές. Αυτές οι εναλλακτικές οπτικές πυροδοτούν μια πολωμένη διαφωνία στην οποία το φοινικέλαιο αντιμετωπίζεται είτε ως θεόσταλτο είτε ως έγκλημα κατά της ανθρωπότητας.
Σύμφωνα με την επιστήμη δεν είναι τίποτα από τα δύο.
Το ηθικό ναρκοπέδιο του ηθικού φοινικέλαιου και της βιώσιμης ανάπτυξης
Ελαττωματική διαφωνία
Δύο κορυφαίοι επιστήμονες στην προστασία και διαχείριση των δασών καλούν σε μια πιο βαθιά συζήτηση σχετικά με το φοινικέλαιο και τις φυτείες του.
«Το βασικό μας μήνυμα είναι το εξής: Οι επιπτώσεις του φοινικέλαιου στο περιβάλλον και στην ανθρώπινη κοινωνία, είναι ανάλογα με την περίπτωση και κατά ένα μεγάλο μέρος εξαρτώνται από τις συνθήκες. Αυτό πρέπει να είναι κατά νου όταν γίνεται μια σχετική συζήτηση, και λαμβάνονται αποφάσεις διαχείρισης και καταναλωτικές,» λέει ο καθηγητής Douglas Sheil από το Νορβηγικό Πανεπιστήμιο Βιοεπιστημών (NMBU).
Σε ένα νέο επιστημονικό άρθρο, ο καθηγητής και ο συνεργάτης του Erik Meijaard από το πανεπιστήμιο του Κουίνσλαντ της Αυστραλίας και του Πανεπιστημίου του Κεντ της Βρετανίας εξερευνούν ερωτήσεις σχετικές με την παραγωγή και την χρήση του φοινικέλαιου και άλλων φυτικών λαδιών. Έχουν περισσότερα από 50 χρόνια ερευνών πάνω στην προστασία των τροπικών δασών.
Είναι η μοναδική αιτία αποψίλωσης;
Το φοινικέλαιο είναι ευρέως γνωστό για τις μεγάλες επιπτώσεις του στην αποψίλωση δασών σε περιοχές που ζουν πολλά είδη ζώων. Με 18,7 εκ. εκτάρια βιομηχανικής έκτασης φυτειών φοίνικα το 2017, είναι στην 4η θέση των φυτειών για λάδι, πίσω από τις καλλιέργειες σόγιας, ελαιοκράμβης (κανόλα) και αραβόσιτου.
«Αυτήν την στιγμή το φοινικέλαιο είναι περίπου το 35% της παγκόσμιας παραγωγής φυτικών λαδιών με 10% λιγότερη χρήση του συνόλου της γης που χρησιμοποιείται για φυτικά λάδια». Αναφέρει o Sheil.
“Συνολικά, η εναλλαγή της παραγωγής του σε βιομηχανικό επίπεδο σχετίζεται με το λιγότερο του 0,5% της παγκόσμιας αποψίλωσης αλλά ξεπερνά το 50% σε συγκεκριμένες περιοχές όπως το Βόρνεο στην Μαλαισία.”
Τοπικά μπορεί να είναι περιβαλλοντολογικά καταστροφικό, αλλά σε παγκόσμιο επίπεδο, είναι ένα από τα πολλά είδη καλλιεργειών που θα έπρεπε να έχει την προσοχή περιβαλλοντολόγων και κυβερνήσεων.
«Οι μπανάνες, το κρέας, η ζάχαρη από ζαχαροκάλαμο, η σοκολάτα, η καρύδα, ο καφές, ο ανανάς, η σόγια, το τσάι και η βανίλια, για να αναφέρουμε κάποια, είναι από τα πολλά προϊόντα που παράγονται σε αποψιλωμένες περιοχές τροπικών δασών», σχολιάζει.
«Αλλά η προσοχή που λαμβάνουν είναι αμελητέα σε σύγκριση με τον εξονυχιστικό έλεγχο που γίνεται στο φοινικέλαιο».
Με ευρεία οπτική
«Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι οι επιπτώσεις από την καλλιέργεια του φοινικέλαιου στο περιβάλλον και την βιοποικιλότητα σε τοπική κλίμακα είναι πολύ αρνητικές,» αναφέρει ο Sheil.
«Αλλά σε παγκόσμια κλίμακα, τα δεδομένα της συζήτησης αλλάζουν».
Είναι επιτακτική ανάγκη να εκτιμηθεί πόσο είναι δυνατόν οι αρνητικές επιπτώσεις να μειωθούν ή να αποφευχθούν.
“Για παράδειγμα, καλλιεργώντας φοινικέλαιο ή άλλες σχετικές καλλιέργειες, σε περιοχές που έχουν ήδη αποψιλωθεί. Είναι καλύτερο να χρησιμοποιούνται ήδη υποβαθμισμένες περιοχές από το να καταστρέφονται καινούργιες.”
Αυτό ήδη συμβαίνει, δεν είναι ευρέως αναγνωρισμένο αλλά χρειάζεται να στηριχθεί αυτή η τακτική.
«Ένα άλλο στοιχείο που είναι ανεπαρκώς αναγνωρισμένο, είναι ότι οι αρνητικές επιπτώσεις της αύξησής των φυτειών φοινικέλαιου σε μια περιοχή ενδεχομένως αντισταθμίζονται από, για παράδειγμα, μειωμένη εξάπλωση φυτειών για παραγωγή άλλων φυτικών λαδιών».
Ανακούφιση φτώχειας
Ποιος θα αρνιόταν από έναν γονιό την δυνατότητα να θρέψει τα πεινασμένα παιδιά του; Για κάποιους το φοινικέλαιο είναι ένας τρόπος να ξεφύγουν από την φτώχεια τους όταν υπάρχουν ελάχιστες επιλογές. Οικονομικά, είναι συχνά μια λογική επιλογή. Το φοινικέλαιο φυτρώνει σε συνθήκες που δεν μπορούν να φυτρώσουν άλλες καλλιέργειες, και δεκαετίες επιτυχημένων καλλιεργειών έχουν αυξήσει την απόδοση δραματικά.
«Ανεξαρτήτως μέτρου, γης, εργασίας ή επένδυσης, το φοινικέλαιο είναι μια ιδιαίτερα επικερδής καλλιέργεια», αναφέρει ο Meijaard.
Απάτες και ψεύτικες υποσχέσεις
Παρόλα αυτά, το φοινικέλαιο το ακολουθούν πολλές ιστορίες διαφθοράς και κακόφημες πρακτικές. Η δυνατότητα του να είναι επικερδές, ακόμη και σε περιοχές που δεν υπάρχουν συγκρίσιμες επιλογές, έχει πυροδοτήσει την κερδοσκοπία, τον οπορτουνισμό και αμφίβολες πρακτικές. Σε περιοχές με αδύναμους ή διεφθαρμένους θεσμούς, έχει παραλληλισμούς με την κατάρα των φυσικών πόρων που παρατηρείται σε ορισμένα άλλα εμπορεύματα υψηλής αξίας, όπως το ορυκτέλαιο.
Τα άμεσα οφέλη της αδειοδότησης χρήσης γης για παραγωγή φοινικέλαιου μπορεί να είναι ιδιαίτερα επικερδή και ενθαρρύνουν ασυνείδητους επενδυτές να έχουν πρόσβαση και να καθαρίζουν μεγάλες περιοχές κερδίζοντας από την αξία του ξύλου υποσχόμενοι καλλιέργειες για φοινικέλαιο που ποτέ δεν γίνονται.
«Τέτοιες απάτες είναι συνηθισμένες στην Ινδονησία τις τελευταίες δεκαετίες, με τους υπευθύνους λειτουργούς και τις κοινωνίες να εξαπατώνται και να δίνουν τα δάση τους και την ξυλεία με ψεύτικες υποσχέσεις,» αναφέρει ο Meijaard.
Οι συγγραφείς της έρευνας τονίζουν ότι τα οφέλη της ανάπτυξης του φοινικέλαιου πιθανόν να εξαρτώνται αρκετά από το τοπικό πλαίσιο, όπως ποικιλία επιλογών μεταξύ των εταιρειών στο πως συμμετέχει και συμπεριλαμβάνεται η τοπική κοινωνία.
Βόρεια ή Νότια;
Ο κόσμος απαιτεί φυτικά λάδια και αν δεν υπάρχει διαθεσιμότητα σε φοινικέλαιο, θα το αντικαταστήσουν άλλες καλλιέργειες.
«Μείωση στην παραγωγή φοινικέλαιου θα επιφέρει αύξηση σε κάποιο άλλο, που απαιτεί μεγαλύτερη χρήση γης όπως η σόγια, αραβοσίτη, ηλιέλαιο και κραμβέλαιο,» λέει ο Meijaard.
Οι μεγαλύτερες περιοχές που χρησιμοποιούνται για παραγωγή φυτικών λαδιών βρίσκονται στις ΗΠΑ, στην Κίνα και στην Βραζιλία αν και οι κυρίως καλλιέργειες σε αυτά είναι αραβοσίτη και σόγια και εκτός από παραγωγή λαδιών παράγουν επίσης και άλλα προϊόντα. Ωστόσο, μέσα στους 20 μεγαλύτερους παραγωγούς λαδιών, μόνο οι τροπικές χώρες της Ινδονησίας, Νιγηρίας και Μαλαισίας έχουν το 10% της γης τους να χρησιμοποιείται για άλλα λάδια. Μια παγκόσμια μεταστροφή μακριά από το φοινικέλαιο θα απαιτούσε μεγαλύτερη παραγωγή άλλων λαδιών.
«Αυτό θα ωφελούσε οικονομίες στον παγκόσμιο Βορρά, όπου η αποψίλωση δασών για καλλιέργειες έλαβε μέρος πολύ νωρίτερα από ότι στις τροπικές χώρες.»
Ο κίνδυνος του εξτρεμισμού
«Τα μποϊκοτάζ ενάντια στο φοινικέλαιο από τους καταναλωτές ή κι από ολόκληρες χώρες είναι μια εύλογη έκφραση κοινωνικών και περιβαλλοντολογικών ανήσυχων», λέει ο Meijaard και συνεχίζει προειδοποιώντας ότι έτσι όμως τιμωρούνται το ίδιο οι ένοχοι και οι αθώοι.
«Η απαγόρευση του φοινικέλαιου αντί της εξεύρεσης βελτιωμένων στάνταρ ενέχει τον κίνδυνο να μειώνει αντί να αυξάνει τις πρακτικές.»
Αν δεν ληφθούν αντίστοιχα στάνταρ και για τις υπόλοιπες καλλιέργειες άλλων προϊόντων, συμπεριλαμβανομένων και όσων παράγονται στα καταναλωτικά κράτη, τέτοια μποϊκοτάζ φαίνονται πολιτικά, προκατειλημμένα και προστατευτικά.
«Βλέπουμε ήδη χώρες που παράγουν φοινικέλαιο να διαμαρτύρονται ενάντια σε αυτό που βλέπουν σαν Δυτικά διπλά στάνταρ.»
«Αν δεν είμαστε προσεκτικοί, υπάρχει κίνδυνος να τους οδηγήσουμε ακόμη πιο μακριά.»
Διαφοροποίηση
«Είναι αναγκαίο να δούμε έξω από αυτόν τον ρητορικό εξτρεμισμό αν αποζητούμε λύση και πραγματικές προοπτικές. Μια σημαντική ερώτηση είναι πώς να σχεδιάσουμε, οδηγήσουμε και αποτιμήσουμε την ανάπτυξη του φοινικέλαιου ώστε να έχουμε τα καλύτερα αποτελέσματα και το λιγότερο κακό,» σχολιάζει ο Meijaard.
Οι επιστήμονες της έρευνας συνιστούν έναν σωστό υπολογισμό που θα υπολογίζει όχι μόνο τις περιβαλλοντολογικές επιπτώσεις αλλά και την επιρροή στην φτώχεια, την πείνα και όλους τους παράγοντες που συμπεριλαμβάνονται στους 17 UN-Sustainable Development Goals (SDGs).
“Τι είναι σωστό και τι λάθος εξαρτάται από τον ποιόν ρωτάς, και είναι απίθανο να υπάρχουν ξεκάθαρες οικουμενικές απαντήσεις στο πώς να χειριστείς καλύτερα προσωρινά παγκόσμια προβλήματα με δίκαιο και ισότιμο τρόπο, εκτός από το να παρέχεις ενημερωμένη επιλογή.”
«Πρέπει να φέρουμε διαφορετική χροιά στην συζήτηση», καταλήγει.
Πηγή: Frontiers Science News
Αρχικό άρθρο: The Moral Minefield of Ethical Oil Palm and Sustainable Development
Μετάφραση: Τίνα Πετριτσοπούλου
Λίστα με τις ελληνικές επιχειρήσεις που χρησιμοποιούν φοινικέλαιο από βιώσιμες καλλιέργειες εδώ