Τον Ιανουάριο του 2020 ο βιγκανισμός φαντάζει να είναι παντού. Περπατώ σε μεγάλο δρόμο (στο Lancaster) και μια μεγάλη αφίσα σε γνωστό φούρνο λέει ότι τα βίγκαν λουκανικοπιτάκια είναι «τα αγαπημένα του έθνους». Λίγα μέτρα πιο κάτω στα Accessorize έχουν φωτίσει την βιτρίνα με ένα μεγάλο «Βίγκαν κολεξιόν – μικρές αλλαγές, μεγάλη διαφορά» παρουσιάζοντας μια επιλογή από τσάντες με ψεύτικο δέρμα. Ακόμη και στα Tesco Cafe προσφέρουν όλη τη μέρα βίγκαν πρωινό.
Οι παλιοί βίγκαν (εγώ είμαι 15 χρόνια) έχουν άποψη από πιο πλεονεκτική θέση σχετικά με αυτές τις αλλαγές. Ακτιβιστές και / ή βίγκαν ακαδημαϊκοί μπορεί να έχουν καλύτερη κατανόηση. Θυμάμαι να τρώω βίγκαν πίτσα στην Νέα Καρολίνα το 2007 και να περπατώ στην Νέα Υόρκη το 2012 και να βλέπω την λέξη βίγκαν παντού. Αυτή η εμπειρία είναι πλέον οικία σε μικρές πόλεις στην Αγγλία. Πρέπει να παραδεχτώ ότι αυτές τις αλλαγές τις εκλάμβανα τόσο αξιοθαύμαστες όσο και μπανάλ.
Τα τελευταία δέκα χρόνια προσπαθώ να κατανοήσω αυτήν τη διαδικασία της βίγκαν μετάβασης. Είναι μια μελέτη σε εξέλιξή: η κοινωνιολογία του βιγκανισμού. Αυτό συμπεριλαμβάνει συνεντεύξεις από βίγκαν ανθρώπους, έρευνα και συνεντεύξεις από μη βίγκαν άτομα και ζευγάρια, και διεξαγωγή έρευνας με συγκεκριμένες ομάδες μη βίγκαν ατόμων διαφόρων δημογραφικών στοιχείων. Η τελευταία έρευνα, που διεξήχθη με συναδέλφους στο Centre for Human- Animal Studies (CFHAS / Κέντρο Ερευνών Ανθρώπων – Ζώων), στο πανεπιστήμιο Edge Hill, έχει χρηματοδοτηθεί από την Vegan Society με σκοπό την καλύτερη κατανόηση του πως οι μη βίγκαν καταλαβαίνουν ή «δομούν» τον βιγκανισμό και τους βίγκαν. Στα σχετικά με αυτό γραπτά μου ενδιαφέρθηκα για πολλά παρακλάδια του θέματος. Για παράδειγμα, ποιες θεωρίες αλλαγής έχουν καλύτερο αποτέλεσμα; Αντί των κυβερνητικών κινήσεων για την βίγκαν μετάβαση, τι είναι αυτό που βοήθησε προς την αύξηση της δημοτικότητας της; Μια άλλη ερώτηση που αντιμετωπίσθηκε επικριτικά μέσω της ερευνάς μου, ήταν ο γενικός ατομικισμός που συναντούμε στην έρευνα «συμπεριφοριστική αλλαγή». Στην ερευνά μας σε μη βίγκαν άτομα, σκοπίμως πήραμε συνεντεύξεις από ζευγάρια προκειμένου να αναγνωρίσουμε το κοινωνικό και συλλογιστικό περιεχόμενο των διατροφικών συνηθειών.
Κοιτώντας πίσω, παρατηρούμε ότι οι ημέρες της αρνητικής κάλυψης του βιγκανισμού, από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης έχει παρέλθει. Αν και ο αντίκτυπος είναι ακόμη παρόν, τα μέσα ενημέρωσης υπέρ των βίγκαν έρχονται από εκεί που δεν το περιμέναμε. Θεωρώ πως όλοι αναγνωρίζουν αυτήν την αλλαγή. Το να κατανοήσουμε τι ακριβώς είναι αυτή η αλλαγή είναι ένα πιο πολύπλοκο ερώτημα. Είναι θεμελιώδης ή επιφανειακή; Είναι πολύ νωρίς να το γνωρίζουμε; Σίγουρα ο αριθμός των αυτό-προσδιορισμένων ως βίγκαν στον Ηνωμένο Βασίλειο έχει αυξηθεί τα τελευταία 10 χρόνια. Όμως ακόμη υπάρχουν ελάχιστα στοιχεία πού να δείχνουν ότι ο αριθμός των βίγκαν έχει αυξηθεί τόσο ώστε να αποτελεί ριζοσπαστική αλλαγή στην κοινωνία ή ότι αυτή η αύξηση αντιπροσωπεύει μόνιμη αλλαγή. Είναι ασαφές αν η διατροφή flexiterian επιλέγεται περισσότερο απ’οτι μια βίγκαν διατροφή και ποιες θα ήταν οι επιπτώσεις αν ισχύει κάτι τέτοιο.
Θεωρώ ότι συμβαίνει το εξής: ακόμη βλέπουμε την κανονικοποίηση της φυτικής διατροφής. Και μόνο αυτό. Είναι σημαντικό να μην υπερβάλουμε για την αλλαγή που συμβαίνει επειδή μπορεί να φαντάζει «επαναστατική». Καθώς ο βιγκανισμός απλώνεται στην κουλτούρα μας, νοήματα που συνδέονται με αυτόν εξακολουθούν να αλλάζουν. Επειδή η πρακτική σκιά του βιγκανισμού (η μεγάλης κλίμακας θανάτωση εκατομμυρίων ζώων μόνο στο Ηνωμένο Βασίλειο) είναι ασυνεπής με την ιδέα που έχουν οι άνθρωποι (συμπεριλαμβανομένων και των μη βίγκαν) για τον εαυτό τους και την ηθική γενικότερα, δεν αποτελεί έκπληξη ότι το περιβάλλον, η υγεία και η αισθητική αξία έχουν παίξει μεγαλύτερο ρόλο στο να γίνει ο βιγκανισμός δημοφιλής παρά η ηθική μας απέναντι στα ζώα. Είναι ευκολότερα να χωνευτούν αυτά αλλά αυτό από την άλλη διαμορφώνει το είδος του «βιγκανισμού» που συζητιέται και ενσωματώνεται κοινωνικά. Γίνεται επίσης εμφανές ότι η διαφοροποίηση μεταξύ του περιβαλλοντολογικού βιγκανισμού και του βιγκανισμού ως ηθική στάση για τα ζώα γκρεμίζεται. Δεν θα μπορούσε να γίνει πιο εμφανές μετά από την εξόντωση των ζώων εξαιτίας των συνεχών πυρκαγιών στην Αυστραλία. Η κλιματική κρίση είναι αδιαμφισβήτητα μια κρίση για τα δικαιώματα των ζώων.
Οπότε, τι καλύπτει το κενό μεταξύ της κανονικοποίησης της φυτικής διατροφής και της ουσιαστικής κοινωνικής μετάβασης προς τον βιγκανισμό; Ας συμφωνήσουμε σε κάτι που δεν θα έπρεπε να είναι αμφιλεγόμενο. Ο κόσμος γίνεται μάρτυρας μιας κρίσης του κλίματος και της βιοποικιλότητας που αποτελούν μέρος μιας ευρύτερης κρίσης, αυτής του κυρίαρχου οικονομικού μας συστήματος. Γνωρίζουμε επίσης ότι η κτηνοτροφία είναι στενά συνδεδεμένη με όλο αυτό. Αν αυτή η κρίση πρόκειται να αποτραπεί, χρειάζεται να υιοθετήσουμε άμεσα πρακτικές που να περικλείουν εναλλακτικές αξίες σε σχέση με το οικοσύστημα και τα άλλα είδη. Κάποιες φορές οι «εναλλακτικές αξίες» μπορεί να θεωρηθούν περιττές. Για παράδειγμα, οι υποστηρικτές του εργαστηριακού κρέατος ή των υψηλής τεχνολογίας φυτικών κρεάτων ελπίζουν σε μια γρήγορη κοινωνική μετάβαση υπονομεύοντας την ανάγκη υιοθέτησης εναλλακτικού συστήματος αξιών. Ωστόσο, θα έλεγα ότι ένα εναλλακτικό σύστημα αξιών είναι ακριβώς αυτό που θεσπίζει βαθιά και συνεχή πολιτισμική αλλαγή και μας φέρνει πιο κοντά στην πραγματική βίγκαν μετάβαση σε αντίθεση με τα κάπως υψηλά επίπεδα φυτικής διατροφής. Άλλωστε, η βίγκαν ηθική συμπεριλαμβάνει όλα τα είδη εκμετάλλευσης ζώων όχι μόνο όσων χρησιμοποιούνται για φαγητό. Αυτό θα μπορούσε να δοκιμάσει και το οικονομικό μας σύστημα. Αν οι κοινωνίες δεν διαχωρίζουν πλέον την ανθρωπότητα από την υπόλοιπη φύση και πράττουν ενάντια στην εμπορευματοποίηση των ζώων, η οικονομία και η κοινωνία μπορεί να εξελιχθεί ανάλογα.
Τι είδους ερωτήματα θα έπρεπε να τεθούν προκειμένου να αλλάξουν ριζοσπαστικά οι κοινωνικές αξίες; Θα μπορούσε κάνεις να ισχυριστεί ότι δεν βλέπουμε κάποια ιδιαίτερη κοινωνική αλλαγή σε θέματα όπως η ανθρώπινη κυριαρχία στα σώματα των ζώων, την παγιωμένη λογική ότι τα ζώα είναι εμπορεύματα, την οικονομική αξία των ζώων καθαυτών, την έλλειψη της ανθρώπινης ενσυναίσθησης για τα άλλα ζώα, τον περιορισμό του κυριαρχικού μας οικοδομήματος περί ανδρισμού και πως αυτό τείνει να απαρνείται την συμπόνια προς τα ζώα και την ανωτερότητα στις σχέσεις ανθρώπου ζώου που βασίζονται στο ενδιαφέρον και στην αλληλεπίδραση, σε αντίθεση με την βία. Το που θα μας οδηγούσαν αυτές οι θέσεις θα ήταν μια ιδιαίτερα σημαντική πρόκληση για την ιεράρχηση της σχέσης ανθρώπου / ζώο. Είναι πολύ οικίες στην ιστορία και φιλοσοφία του βιγκανισμού και στα κείμενα των δικαιωμάτων των ζώων. Η βίγκαν κουλτούρα σε αντίθεση με την κρεατοφαγική κουλτούρα δεν θα είχε επίπτωση μόνο στις διατροφικές μας συνήθειες αλλά θα πυροδοτούσε ολοκληρωτικές αλλαγές στον τρόπο ζωής μας γενικότερα. Με λίγα λόγια, είναι ακριβώς οι αλλαγές που χρειάζονται για να γίνει η κοινωνία πιο ανθεκτική στην κλιματική αλλαγή. Αυτό που υπονοώ είναι ότι υπάρχει μια εμφανής διαφορά μεταξύ της αυξανόμενης φαινομενικής βίγκαν εξάπλωσης και της πραγματικής βίγκαν κουλτούρας.
Και έτσι φτάνουμε στο “Veganuary”. Από μια άποψη, ο βίγκαν Ιανουάριος είναι μια εντυπωσιακή επιτυχία. “Τρέχει” από το 2014, και χρόνο με το χρόνο καταγράφει αύξηση στα νούμερα των συμμετεχόντων από πάνω από 170 χώρες. Ο βίγκαν Ιανουάριος έχει ευεργετηθεί αλλά και έχει αυξήσει την ορατή κουλτούρα του βιγκανισμού. Τον Ιανουάριο του 2020 έγινε το πρώτο τηλεοπτικό διαφημιστικό και η Vegan Society έγινε επίσημος χορηγός.
Δεν θα ήταν δίκαιο να ισχυριστώ ότι αποφεύγεται το ηθικό μήνυμα, αλλά ακολουθεί ένα προσεκτικό μονοπάτι στο πώς αντιπροσωπεύει τον βιγκανισμό. Θα βοηθούσε μια πιο εμπεριστατωμένη έρευνα για να υπολογίσουμε την αποτελεσματικότητα στο πόσοι από τους συμμετέχοντες παραμένουν βίγκαν. Κατάφερε να έχει εμπορικό αντίκτυπο όσον αφορά καταστήματα και έμπορους που συμμετείχαν στην προώθηση των προϊόντων τους κατά την διάρκεια του Ιανουαρίου. Κάποια σούπερ μάρκετ έφτιαξαν ειδικά τμήματα για τον Ιανουάριο και ταμπελάκια στα τρόφιμα «Δοκιμάστε τα για το Veganuary” . Αν και οι όροι βίγκαν / βιγκανισμός έχουν πλέον εδραιωθεί στον εμπορικό κόσμο, δεν συμβαίνει το ίδιο με τον βιγκανισμό γενικότερα. Καμία από τις παραπάνω σημαντικές ερωτήσεις δεν τίθενται, κανένα από αυτά τα θέματα δεν μας απασχολούν ουσιαστικά ακόμη. Αντίθετα έχουν τον ηθικό παραλληλισμό της φυτικής διατροφής δίπλα στον διάδρομο με τα κρέατα ή στο Greggs να πωλείται η βίγκαν μπριζόλα δίπλα με την μοσχαρίσια. Έτσι προσαρμόζει τον βιγκανισμό ο καπιταλισμός, σαν μια επιπρόσθετη και συχνά πολυτελή, επιλογή!
Για το Veganuary του 2018 ο οργανισμός δημοσίευσε ένα βιβλίο με τίτλο, How To Go Vegan: The why, the how, and everything you need to make going vegan easy (Πώς να Γίνετε Βίγκαν: Τα γιατί, Τα πως και όλα όσα χρειάζεται για να γίνει η βίγκαν μετάβαση σας εύκολη). Είναι ενδιαφέρον να το διαβάσεις. Καλογραμμένο και χρήσιμο. Ωστόσο, ένα πράγμα είναι αξιοπρόσεχτο. Όπως και στην παραδοσιακή συμπεριφοριστική αλλαγή επικεντρώνεται κατά πολύ στο άτομο. Αυτό μπορεί να έχει περιορισμένη επιτυχία ιδιαίτερα σε ότι έχει να κάνει με το θέμα του φαγητού και ως μέρος του ευρύτερου βιγκανισμού. Ένας από τους τρόπους που αλληλεπιδρούμε στην κοινωνική μας ζωή είναι μέσω της πράξης του να μοιραζόμαστε φαγητό. Ακόμη και όσοι από εμάς ζούμε μόνοι, τρώμε κοινωνικά, τα ζευγάρια και οι οικογένειες ακόμη περισσότερο. Συχνά, δεν μπορούμε να αλλάξουμε αυτόνομα το τι τρώμε ακριβώς επειδή αυτό που τρώμε συνδέεται με αυτό που τρώνε όσοι είναι κοντά μας και την ρουτίνα, την γνώση και δεξιότητα που αυτό παράγει. Θα πρότεινα να δοθεί μεγαλύτερη προσοχή σε αυτήν την πλευρά της διατροφής. Το Veganuary θα μπορούσε να παρουσιάσει προσαρμοσμένες λύσεις σε ζευγάρια (αναγνωρίζοντας ότι ο βιγκανισμός υπολογίζει και τα δύο φύλλα και ότι η μια πλευρά του ζευγαριού μπορεί να αισθάνεται μεγαλύτερη δέσμευση), σε οικογένειες, σε γονείς. Θα μπορούσε να αναφερθεί στην σχέση παππούδων – εγγονιών και στις διαφορές των γενεών. Αλλά το Veganuary θα έπρεπε να παρουσιάσει προσαρμοσμένες λύσεις και να υπογράφουν δεσμεύσεις που απευθύνονται σε εργασιακούς χώρους και κοινοτικές ομάδες. Είναι ολοφάνερο για παράδειγμα ότι η Vegan Society τα τελευταία χρόνια έχει δώσει πολύ μεγαλύτερη σκέψη στο θεσμικό περιεχόμενο του βιγκανισμού, όπως οι καμπάνιες για το φαγητό των νοσοκομείων και τα εργασιακά δικαιώματα των βίγκαν. Ίσως η Veganuary – Vegan Society συνεργασία είναι η ευκαιρία για ακριβώς μια τέτοια συζήτηση.
Επιπλέον, το Veganuary θα μπορούσε να είναι ένας αγωγός για βαθύτερη σκέψη στις σχέσεις ανθρώπου – ζώου όπως προτείνεται παραπάνω. Το κάνει στο βιβλίο μέχρι ένα σημείο. Τα μηνύματα, όπως είμαι σίγουρος ότι αναγνωρίζουν στο Veganuary και στο The Vegan Society είναι μπερδεμένα. Στις ομάδες που επικεντρωθήκαμε, ήταν σαφές ότι για τους μη βίγκαν το αρχικό μήνυμα που εστιάζει στα ηθικά θέματα για τα ζώα είναι και τα πιο πιθανά να γυρίσουν μπούμερανγκ. Αυτό είναι απελπιστικό για πολλούς βίγκαν που επιθυμούν οι υπόλοιποι να «δουν» και να «λάβουν» τα ηθικά επιχειρήματα αμέσως. Το πώς, πότε και εάν πρέπει να επικοινωνηθούν τα ηθικά μηνύματα παραμένει ένα από τα δυσκολότερα θέματα στην προώθηση του βιγκανισμού και της βίγκαν μετάβασης σε αντίθεση με την προώθηση της φυτικής και flexiterian διατροφής.
Θα μπορούσε να αντικρουστεί εδώ ότι, η αυξανόμενη κανονικοποίηση της φυτικής και flexiterian διατροφής είναι απαραίτητα βήματα προς την βίγκαν κουλτούρα και ότι η πιο βαθιά αμφισβήτηση της ιεραρχίας ανθρώπου – ζώου είναι πιθανότερο να αποδώσει μόνο αφού οι άνθρωποι έχουν αποκτήσει την εμπειρία της φυτικής διατροφής και άλλαξαν τις πεποιθήσεις τους για την κατανάλωση ζώων. Μπορεί να υπάρχει κάποια αλήθεια σε αυτό. Ωστόσο, δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι η διατροφή flexiterian ή η μείωση τους κρέατος είναι αποτελεσματικό ή σταθερό μέτρο προς τον βιγκανισμό. Είναι επίσης φανερό ότι ορισμένες ομάδες πληθυσμού είναι έτοιμοι να ασπαστούν την βίγκαν κριτική σκέψη από την αρχή.
Μια προσέγγιση που έγινε επίσης εμφανής το 2019 ήταν η παράκαμψη της έμφασης στην ατομική αλλά και στην πιο κοινωνική προσέγγιση της βίγκαν μετάβασης που αντικαταστάθηκε από μια πιο συστημική προσέγγιση. Όπως οι εκκλήσεις για «φυτικό σύστημα τροφίμων» από την ομάδα Animal Rebellion πέρυσι. Και όμως, θα μπορούσε να θεωρηθεί ιδιαίτερα ενοχλητικό το γεγονός ότι οι λιανέμποροι κάνουν πολύ περισσότερα για την φυτική διατροφή απ ’ότι η κυβέρνηση ή οι δημόσιοι οργανισμοί όπως σχολεία ή νοσοκομεία. Παρόλο που αν είστε μέλος μιας κυβέρνησης που πιστεύει στους «μηχανισμούς της αγοράς» για παροχή βιώσιμων λύσεων για μετάβαση, τότε αυτή η ισορροπία πιθανόν να διαβάζεται ως «σωστή».
Για ομάδες όπως η Animal Rebellion, είναι μια πολύ ελκυστική προσέγγιση το να επικεντρωθούμε στο σύστημα και να απομακρυνθούμε από την ατομικότητα με την έννοια της ατομικής κατηγορίας. Εξάλλου, είναι το τολμηρότερο και δυνατότερο σύστημα διατροφής, με τις πρακτικές προμηθειών, το διεθνές εμπόριο και τις κυβερνητικές επιχορηγήσεις που παίζουν σημαντικό ρόλο στην διατήρηση του συστήματος ζωικών τροφίμων.
Οι κυβερνήσεις θα μπορούσαν να αναλάβουν ριζοσπαστική δράση ώστε να αποδομήσουν το σύστημα τροφίμων προς ένα σύστημα φυτικής διατροφής. Όπως είδαμε κατά την διάρκεια των εκλογών στην Μεγάλη Βρετανία κατά την διάρκεια της πρώτης τηλεοπτικής συζήτησης για το κλίμα στο Channel 4 (στις 28 Νοεμβρίου όπου και το κόμμα των Συντηρητικών και τα κόμμα τoυ Brexit δεν παραβρέθηκαν), ακόμη και προοδευτικοί πολιτικοί απέφευγαν να ακουμπήσουν το θέμα της μείωσης του κρέατος πόσο μάλιστα μιας βίγκαν μετάβασης. Υπάρχει πρόβλημα όταν οι πολιτικοί δεν θέλουν να φανεί ότι «λένε στους ανθρώπους τι θα φάνε» όταν η πολιτική στην ουσία διαμορφώνει το σύστημα τροφίμων και το τι τρώμε εδώ και δεκαετίες.
Ομάδες όπως οι Animal Rebellion έχουν δίκιο όταν δίνουν έμφαση σε συστημικό επίπεδο – όχι ότι αυτό αναιρεί την προσπάθεια μέσα σε κοινωνίες ή την ατομική προσέγγιση. Ωστόσο, θεωρώ ότι στην Animal Rebellion αυτοπεριοριστήκαν από τον ίδιο τους τον προσδιορισμό διότι για να υποστηρίξουν το «φυτικό σύστημα τροφίμων» άθελα τους υποβάθμισαν τα βαθύτερα ερωτήματα για τις σχέσεις άνθρωπου – ζώου όπως τονίστηκε πιο πάνω. Είναι μια παράξενη αντίθεση να βλέπουμε τους λιανέμπορους να χρησιμοποιούν τη λέξη «βίγκαν» (ακόμη και με σύγχυση) και η πραγματικοί υπερασπιστές των ζώων να αποφεύγουν να χρησιμοποιούν αυτή την λέξη. Αυτό είναι ιδιαίτερα διφορούμενο και θεωρώ ότι είναι πρόβλημα.
Η προώθηση περισσότερης συνεργασίας μεταξύ διαφορετικών ομάδων υπεράσπισης των ζώων και η περαιτέρω προσοχή στις διαφορετικές θεωρίες της αλλαγής και στις διαφορετικές κλίμακες αλλαγής θα είναι όλες απαραίτητες για την προσπάθεια προς μια πιο βίγκαν κουλτούρα. Η συμμετοχή προοδευτικών κινημάτων που μέχρι τώρα απέφευγαν θέματα σχέσεων ανθρώπων / ζώων είναι επίσης κλειδί. Καθώς ο «βιγκανισμός» συνεχίζει να ταξιδεύει μέσα στην αδιαμφισβήτητα μη βίγκαν κουλτούρα το ερώτημα στο πώς να κρατήσουμε τα σημαντικά ερωτήματα των σχέσεων ανθρώπων / ζώων στο προσκήνιο θα παραμείνει υψίστης σημασίας.
Dr Richard Twine
Συναρμόδιος Διευθυντής του Κέντρου Ερευνών Ανθρώπων και Ζώων (CfHAS), Πανεπιστημίου Edge Hill, Μ. Βρετανία
Πηγή: The Vegan Society
Μετάφραση: Τίνα Πετριτσοπούλου