Σε μια προσπάθεια να είναι η κτηνοτροφική βιομηχανία πιο βιώσιμη, στρέφεται στα έντομα ως εναλλακτική πηγή πρωτεΐνης. Ωστόσο, νέες έρευνες σχετικά με την ευαισθησία και τη συμπεριφορά των εντόμων εγείρουν ηθικά ερωτήματα σχετικά με αυτήν την αναπάντεχη τάση.
Οι άνθρωποι τρέφονται με έντομα εδώ και αιώνες και συνεχίζουν να το κάνουν και σήμερα. Σύμφωνα με τον Οργανισμού Τροφίμων και Γεωργίας του ΟΗΕ, το 2013, τα έντομα εξακολουθούσαν να αποτελούν μέρος της παραδοσιακής διατροφής τουλάχιστον δύο δισεκατομμυρίων ανθρώπων σε όλο τον κόσμο, κυρίως στην Αφρική, στη Λατινική Αμερική και στην Ασία. Τα περισσότερα εξάποδα ζώα που καταναλώνονται σήμερα για τροφή συλλέγονται από το φυσικό τους περιβάλλον. Ωστόσο, σε ορισμένες χώρες, οι μονάδες εκτροφής εντόμων υπάρχουν εδώ και αρκετές δεκαετίες.
Ένα τέτοιο παράδειγμα προσφέρει η Ταϊλάνδη, όπου οι ειδικοί εκτιμούν ότι υπάρχουν 20.000 μικρής έως μεσαίας κλίμακας φάρμες γρύλων και περίπου 5.000 για τις προνύμφες των σκαθαριών των φοινίκων (palm weevil), όπως και η Κίνα, όπου υπάρχουν ακόμη και ορισμένες φάρμες βιομηχανικής κλίμακας με κατσαρίδες που προορίζονται κυρίως για την παραγωγή φαρμάκων και ζωοτροφών. Η Καμπότζη, η Λαϊκή Δημοκρατία του Λάος, η Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό (ΛΔΚ) και η Κένυα διαθέτουν επίσης μονάδες εκτροφής εντόμων, κυρίως για εκτροφή γρύλων. Οι περισσότερες από αυτές τις εκμεταλλεύσεις είναι μικρής κλίμακας και όχι τεχνολογικά ανεπτυγμένες.
Στον παγκόσμιο Βορρά, η βιομηχανία τροφίμων με βάση τα έντομα είναι ένας αναδυόμενος τομέας που αναπτύσσεται ραγδαία. Μέχρι πρόσφατα, εκτός από την πολιτιστική απόρριψη από δυνητικούς καταναλωτές, ένα από τα κύρια εμπόδια για την ανάπτυξη της βιομηχανίας ήταν στον νομικό τομέα, καθώς οι περισσότερες δυτικές χώρες δεν διέθεταν κανονισμούς που επέτρεπαν την εμπορία βρώσιμων εντόμων. Ωστόσο, πρόσφατα, η ΕΕ ενέκρινε τη χρήση εντόμων ως ζωοτροφή και οι Ηνωμένες Πολιτείες ενέκριναν την χρήση μαύρων μυγών στρατιώτη για την παραγωγή τροφών σκύλων. Επίσης, ο Καναδάς επιτρέπει την εμπορία τροφίμων που βασίζονται σε έντομα ορισμένων ειδών για κατανάλωση τόσο από τους ανθρώπους όσο και τα ζώα. Οι πρωτοβουλίες αυτές αναπαράγονται και σε άλλες χώρες, γεγονός που δημιουργεί ένα ευνοϊκό νομικό πλαίσιο για την ανάπτυξη του τομέα.
Επί του παρόντος, ο Καναδάς διαθέτει τη μεγαλύτερη φάρμα γρύλων για ανθρώπινη κατανάλωση στη Βόρεια Αμερική, όπου συλλέγονται 8 έως 10 εκατομμύρια ζώα κάθε εβδομάδα, πέρα από αρκετές φάρμες εντόμων που υπάρχουν ήδη, η παραγωγή των οποίων όμως προορίζεται για την διατροφή ψαριών, πουλερικών και κατοικίδιων ζώων. Μία από τις μεγαλύτερες μονάδες εκτροφής εντόμων στον κόσμο άνοιξε στις Κάτω Χώρες το 2019, και η Γαλλία είναι επίσης μεταξύ των κορυφαίων εκτροφέων εντόμων. Εν τω μεταξύ, οι ΗΠΑ προβλέπεται να παράγουν περίπου 60.000 μετρικούς τόνους ζωοτροφών και 20.000 μετρικούς τόνους ελαίων ετησίως, για μερίδες πουλερικών και χοίρων, στην μεγαλύτερη μονάδα εκτροφής εντόμων στον κόσμο που θα κατασκευαστεί στο Ιλινόις έως το 2024.
Σύμφωνα με τη Statista, η παγκόσμια αγορά βρώσιμων εντόμων θα μπορούσε να αυξηθεί από 406 εκατομμύρια δολάρια το 2018 σε 1,2 δισεκατομμύρια δολάρια έως το 2023. Οι προβλέψεις είναι τόσο υψηλές που ακόμη και μερικοί γίγαντες της βιομηχανίας τροφίμων, όπως οι Wilbur Ellis, Cargill Inc. και McDonald ‘s έχουν επιδείξει ενδιαφέρον.
Η προπαγάνδα υπέρ της εκτροφής εντόμων
Τα τελευταία χρόνια, η βιομηχανία τροφίμων με βάση τα έντομα, με την υποστήριξη του Οργανισμού Τροφίμων και Γεωργίας, έχει προωθήσει επιτυχώς τα έντομα ως βιώσιμη πηγή πρωτεΐνης. Τα έντομα χρειάζονται πολύ λιγότερο νερό και γη και εκπέμπουν πολύ λιγότερα αέρια θερμοκηπίου από τα συμβατικά εκτρεφόμενα ζώα για να παράγουν την ίδια ποσότητα πρωτεΐνης. Επιπλέον, η βιομηχανία αναφέρει ότι θα μπορούσε να συμβάλει στη μείωση των αποβλήτων από τρόφιμα και γεωργικές πηγές παγκοσμίως. Ο κατάλογος των λεγόμενων πλεονεκτημάτων είναι τόσο μεγάλος που αρκετά έγκριτα δυτικά μέσα ενημέρωσης, όπως οι Guardian, Financial Times, National Geographic, BBC, The Times, New Scientist, The New York Times, Netflix & WWF, Wired και Forbes, μεταξύ άλλων, εγκωμιάζουν την πρωτοβουλία.
Ωστόσο, για να μπορέσει η εκτροφή εντόμων να υλοποιήσει αυτές τις υποσχέσεις, η βιομηχανία θα πρέπει να αναπτυχθεί σε μεγάλο βαθμό, γεγονός που με τη σειρά του θα μπορούσε να δημιουργήσει προβλήματα υγείας και περιβαλλοντικής φύσεως. Σε ένα άρθρο στο περιοδικό Trends in Ecology & Evolution, μια ομάδα επιστημόνων δηλώνει ότι «η έλλειψη βασικής έρευνας σε όλες σχεδόν τις πτυχές της παραγωγής σημαίνει ότι ο μελλοντικός περιβαλλοντικός αντίκτυπος της μαζικής εκτροφής εντόμων είναι σε μεγάλο βαθμό άγνωστος».
Κατά τη γνώμη τους, δεν αρκεί η σύγκριση των ποσοστών μετατροπής τροφής (ΠΜΤ) των εντόμων με εκείνους άλλων εκτρεφόμενων ζώων για να καθοριστεί η βιωσιμότητα τους. «Αν και είναι αλήθεια ότι τα έντομα μπορεί να προσφέρουν σημαντικά καλύτερα ΠΜΤ και μικρότερο αποτύπωμα χρήσης γης σε σύγκριση με τα παραδοσιακά συστήματα εκτροφής, αυτό δεν εγγυάται ότι η βιομηχανία εκτροφής εντόμων ως τρόφιμα θα είναι φιλική προς το περιβάλλον», δηλώνουν.
Σε συνέντευξη στο Reuters, η Asa Berggren, βιολόγος συντήρησης στο Σουηδικό Πανεπιστήμιο Γεωργικών Επιστημών και από κοινού συγγραφέας του άρθρου, εξέφρασε ανησυχία για τις κυρίως άγνωστες επιπτώσεις της μαζικής εκτροφής εντόμων. «Πώς παράγετε την τροφή που τρώνε, πού την παράγετε, τι χρησιμοποιείτε;» και «Θα χρησιμοποιήσουμε ορυκτά καύσιμα για θέρμανση και ψύξη των εγκαταστάσεων (όπου εκτρέφονται έντομα); Τι γίνεται με τις μεταφορές;» είναι μερικές από τις ερωτήσεις που θέτει στο τραπέζι.
Λαμβάνοντας υπόψη ότι επί του παρόντος, σύμφωνα με την Ευρωομάδα για τα Ζώα με βάση την ανάλυση του IPIFF, μιας ομάδας που προωθεί την κατανάλωση εντόμων από ανθρώπους και ζώα, «περίπου το ένα τρίτο των εκτροφέων εντόμων χρησιμοποιούν εμπορικές ζωοτροφές που περιλαμβάνουν σόγια», οι ερωτήσεις της Bergreen δεν φαίνονται τόσο εκτός τόπου.
Άλλα (άρθρα) συζητούν τις πιθανές αρνητικές επιπτώσεις της βιομηχανίας στην βιοποικιλότητα. “Για να λειτουργήσει η εκτροφή εντόμων, οι επιστήμονες πρέπει να φτιάξουν ένα καλύτερο ζωύφιο”, έχει ως τίτλο ένα άρθρο. Πράγματι, για να αποκομίσει αρκετό κέρδος ώστε να επιβιώσει η βιομηχανία, πρέπει να μειώσει το κόστος παραγωγής όσο το δυνατόν περισσότερο και, με τη σειρά του, να παράγει περισσότερο εμπόρευμα. Στην περίπτωση της εκτροφής εντόμων, αυτό σημαίνει ότι χρειάζονται έντομα που αναπτύσσονται όλο και περισσότερο και σε λιγότερο χρόνο. Η βιομηχανία έχει ήδη θέσει τους καλύτερους επιστήμονές της σε αυτό το έργο, δημιουργώντας γενετικά τροποποιημένα είδη των εντόμων που εκτρέφονται επί του παρόντος περισσότερο: αλευροσκουλήκια, γρύλους, και ακρίδες για ανθρώπινη τροφή, και μαύρες μύγες στρατιώτες, οικιακές μύγες και άλλα για ζωοτροφές.
«Τι συμβαίνει αν απελευθερωθούν τα έντομα κατά λάθος σε μια χώρα στην οποία εισάγονται; Τα έντομα είναι μικροσκοπικά και ξεφεύγουν», λέει η Bergreen. Λίγα είναι γνωστά για τις πιθανές επιπτώσεις μιας διαρροής, πολύ λιγότερο στην περίπτωση διαρροής που περιλαμβάνει γενετικά τροποποιημένα ζώα. Είναι ανησυχητικό το γεγονός ότι δεν υπάρχουν πολλές πληροφορίες σχετικά με τις ζωονοσογόνες ασθένειες που θα μπορούσε να προκαλέσει η μαζική παραγωγή νέων ειδών εντόμων.
Τι γίνεται με τα ίδια τα έντομα;
Ακόμη και αν η εκτροφή εντόμων αποδειχθεί πιο βιώσιμη από την εκτροφή αγελάδων, κοτόπουλων και γουρουνιών, με σκοπό την βρώση τους, οι υπέρμαχοί της σπάνια αναφέρουν τις ηθικές ανησυχίες που εγείρει η βιομηχανία. Η έρευνα που περιβάλλει την ευαισθησία, τα συναισθήματα, την συμπεριφορά, την νοημοσύνη και άλλες σχετικές πτυχές της ζωής των εντόμων είναι αρκετά πρόσφατη, οπότε η επιστημονική κοινότητα δεν έχει ακόμη συμφωνήσει σχετικά με τον πόνο και την ταλαιπωρία που θα προκαλούσε η εκτροφή εντόμων. Ωστόσο, όλο και περισσότερες μελέτες υποστηρίζουν την ιδέα ότι πολλά είδη εντόμων βιώνουν μια ποικιλία διαφορετικών συναισθημάτων.
Ο Andrew B. Barron και ο Colin Klein, επιστήμονες από το Πανεπιστήμιο Macquarie, θεωρούν ότι «οι εγκέφαλοι των εντόμων μπορεί πράγματι να είναι ικανοί για ‘φαινομενική συνείδηση’» και έχουν «την ικανότητα να διακρίνουν τις αισθήσεις και τα συναισθήματα». Παρομοίως, ένα πρόσφατο άρθρο του BBC αναφέρει ότι «υπάρχουν όλο και περισσότερες ενδείξεις ότι τα έντομα μπορούν να βιώσουν ένα αξιοσημείωτο φάσμα συναισθημάτων» και ότι μπορούν να είναι «αισιόδοξα, κυνικά ή φοβισμένα και να ανταποκριθούν στον πόνο, όπως θα έκανε κάθε θηλαστικό». Σύμφωνα με τον Jonathan Balcombe, διδάκτορα στην Ηθολογία και συγγραφέα του βιβλίου Super Fly, οι μύγες παρουσιάζουν οξυδερκή κοινωνική ζωή, ιδιοσυγκρασιακή συμπεριφορά και ευαισθησίες σε ερεθίσματα που θα μπορούσαν να είναι πολύ παρόμοια με τα δικά μας. Για παράδειγμα, οι φρουτόμυγες μπορούν να μάθουν από τις πράξεις των συνομήλικων τους, υποφέρουν ακόμη και από αϋπνία και αντιδρούν σε αναλγητικά που είναι αποτελεσματικά στον άνθρωπο για χρόνιο πόνο με παρόμοιο τρόπο που αντιδρούμε εμείς.
«Εάν οι προβλέψεις της βιομηχανίας αποδειχθούν ακριβείς, αυτές οι μονάδες εκμετάλλευσης μπορεί σύντομα να σκοτώνουν πάνω από 50 τρισεκατομμύρια έντομα ετησίως. Αυτό σημαίνει πως, σε ένα μόνο έτος, θα σκοτώνονταν για τροφή περισσότερα έντομα από τον αριθμό των θηλαστικών που έχουν σκοτωθεί από ανθρώπους για τροφή σε ολόκληρη την ιστορία του πολιτισμού,» γράφει ο Jeff Sebo, διευθυντής του Προγράμματος Μελετών Ζώων του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης, και ο Jason Schukraft, ανώτερος διευθυντής έρευνας στο think tank Rethink Priorities. Επιπλέον, οι συνθήκες στις οποίες υποβάλλονται τα έντομα μπορούν να οδηγήσουν σε πρόωρο θάνατο, καθώς και σε κανιβαλισμό, ο οποίος είναι κοινό φαινόμενο μεταξύ άλλων εκτρεφόμενων ζώων όταν βρίσκονται υπό μεγάλη πίεση.
Ακόμα κι αν δεν είναι ακόμα επιβεβαιωμένο ότι τα έντομα είναι ευαίσθητα, οι τελευταίες μελέτες δείχνουν ότι υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να είναι. Σύμφωνα με τον Dr. Steve Cooke, καθηγητή Πολιτικής Θεωρίας στο Πανεπιστήμιο του Leicester, «Είναι σημαντικό να μην αποκλείσουμε τα έντομα από την συζήτηση και ίσως να υιοθετήσουμε μια αρχή προφύλαξης, δεδομένων των κινδύνων για αυτά, αν πάει κάτι λάθος».
Οι ηθικές ανησυχίες σχετικά με την ταχεία ανάπτυξη της εκτροφής εντόμων αυξάνονται, εν μέρει επειδή οι εκτροφείς σκοπεύουν να πουλήσουν τα περισσότερα έντομα ως ζωοτροφές. Σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό Ταμείο Κυκλικής Βιοοικονομίας, «οι αυξανόμενοι αριθμοί δείχνουν ότι το μεγαλύτερο μέρος του παραγόμενου γεύματος εντόμων θα χρησιμοποιηθεί για κτηνοτροφία και ιχθυοτροφές». Το ταμείο αναφέρει ότι οι εκτροφείς βασίζονται στην «αγορά ζωοτροφών ως την πιο άμεση επιχειρηματική και αναπτυξιακή ευκαιρία για τη βιομηχανία εκτροφής εντόμων». Αυτό σημαίνει ότι, παρά την υπόσχεση της βιομηχανίας να είναι πιο βιώσιμη από την παραδοσιακή κτηνοτροφία, θα είναι σχεδόν αδύνατο να είναι πιο ηθική.
Πηγή: Sentient Media
Μετάφραση: Ερικ Κάρουλλα – μέλος της ομάδας Respond Crisis Translation