Πενθώντας τον Misoy, τον πιο υπέροχο σκύλο της ζωής μου

Έχουν περάσει 72 ημέρες από την ημέρα που ο Misoy μου πέθανε.

Έγιναν όλα τόσο ξαφνικά και ποτέ δεν θα καταλάβω τι ακριβώς συνέβη. Τη μία ημέρα έτρεχε και επαιζε, και την επόμενη δεν ήθελε να σηκωθεί από το κρεβάτι, έφαγε από το χέρι μου, σηκώθηκε αφού έδρασε το αντιφλεγμονώδες (νόμιζα πως ήταν μια κοινή κρίση στα αρθριτικά, κάτι που συνέβαινε 1-2 φορές τον χρόνο, από το 2020 που διαγνώστηκε με οστεοαρθρίτιδα) και περπατούσε πάρα πολύ αργά, όπως επίσης έπινε και νερό πάρα πολύ αργά ενώ ήταν σκύλος που έπινε πολλά λίτρα μονομιάς. Την επόμενη μέρα όμως, δεν άνοιγε καν το στόμα του για να πάρει το αντιφλεγμονώδες…και σε μια ακτινογραφία που κάναμε είδαμε ότι δεν είχε κάνει πέψη το φαγητό της προηγούμενης ημέρας. Χάσαμε πολύ χρόνο γυρνώντας από την κτηνίατρο στην Χαλκίδα (η οποία δεν προσέφερε τίποτα ουσιαστικά στον σκύλο κι είμαι ακόμη θυμωμένη που δεν μας είπε να πάμε κατευθείαν σε νευρολόγο στην Αθήνα) μέχρι να φύγουμε για το Αττικό νοσοκομείο ζώων (στο οποίο δεν θέλω να ξαναβρεθώ ποτέ)…όντας σε σύγχυση, εγώ σίγουρα όντας σε άρνηση για το τι ζω….και λυπάμαι πάρα πολύ που τον ταλαιπώρησα τόσο εκείνη την ημέρα.

Ακόμη δεν έχω αποβάλλει πλήρως από πάνω μου την ενοχή που νιώθω για το ότι τον άφησα έτσι, κλείνοντας μόνο ένα ραντεβού με τον χειροπρατικό του το συντομότερο δυνατόν (2ημέρες μετά την ημέρα που ξύπνησε και δεν ήθελε να σηκωθεί) και δεν έτρεξα απευθείας σε ένα νοσοκομείο ζώων από την πρώτη μέρα. Βέβαια, επειδή αυτό που συνέβη είχε νευρολογική αιτία, αν βρίσκαμε τι ήταν και επιζούσε, πιθανόν θα υποφέραμε όλοι για όσο καιρό θα επιζούσε του επεισοδίου. Κι ο Misoy ήταν ένας σκύλος που δεν υπέφερε ποτέ. Ήταν ένας αγέρωχος σκύλος που έζησε 12 πλήρη χρόνια, ευτυχισμένος, δραστήριος και κοσμογυρισμένος (μαζί ζήσαμε σε 30 διαφορετικά σπίτια, σε Ελλάδα και εξωτερικό).

Δε θα μου ήταν ούτε εμένα εύκολο να τον σηκώνω (40 κιλα σκύλος) και να τον βοηθάω να ανεβαίνει και να κατεβαίνει 3-4 σκαλάκια κάθε μέρα για Χ διάστημα. Και δε θα είχε νόημα να ζήσει μια ζωή χωρίς παιχνίδι με τον Caramelo, μια ζωή χωρίς τρεχάλα από τη μία άκρη του χωραφιού στην άλλη, γαυγίζοντας σε όποιον περνά από εδώ κοντά. Είχε έρθει απλά η ώρα του. Θα προτιμούσα βέβαια να πέθαινε με καρδιακή ανακοπή όπως ο πρώτος μου σκύλος, παρά όλο αυτό που έζησε για πάνω δύο 24ωρα.

Αυτές οι 72 ημέρες είναι εξαιρετικά δύσκολες για εμένα όμως.

Αλλά και για τον Caramelo. Ο Caramelo ουσιαστικά έβλεπε τον Misoy σαν γονέα του. Ήταν κουτάβι όταν μπήκε στη ζωή μας κι ο Misoy τότε ήταν 3 ετών, οπότε αυτός τον έμαθε πώς παίζουν οι σκύλοι, από αυτόν έμαθε να τρέχει μακριά από το νερό (είμαι σίγουρη ότι αν είχε άλλα πρότυπα σκύλων, θα έμπαινε στην θάλασσα ο Caramelo) και γενικά αυτός ήταν η μόνη σκυλό-παρέα του, αφού χάσαμε τον Roady το 2016 κι ειδικότερα αφού φύγαμε από το σπίτι στην Κηφισιά, όπου μπαινόβγαινε στον κήπο μας κι ο σκύλος του γείτονα, ο Κόμης.

Ο Caramelo έπαθε κολίτιδα ακριβώς την επόμενη μέρα αφού θάψαμε τον Misoy, και το ξανάπαθε 35 ημέρες μετά, έχοντας πάθει και γαστρίτιδα στο ενδιάμεσο μια φορά. Χρειάστηκε 2 φορές αντιβίωση για να σταματήσει η διάρροια, η οποία αντιβίωση τελικά του προκάλεσε νυσταγμό και τρόμο (κάτι που μοιάζει με εγκεφαλικό και μας οδήγησε στο να τον πάμε σε νευρολόγο πριν λίγο καιρό).

Ο Caramelo έτρωγε με αργό ρυθμό το φαγητό του, και κοιμόταν πιο πολύ απ΄ ότι συνήθως, για πάνω από ένα μήνα. Η Τσίφκη, η γάτα της οικογένειας η οποία είχε μια πολύ ιδιαίτερη σχέση με τον Misoy, επίσης ήταν πολύ ληθαργική για ένα μεγάλο διάστημα (κι ακόμη είναι) κι έτρωγε λιγότερο. Τέλος, τον αναζητούσε νιαουρίζοντας πολύ. Αυτά όλα είναι ενδείξεις του πένθους που βιώνουν τα κατοικίδια μας, σύμφωνα με την επιστημονική βιβλιογραφία.

Update: O Caramelo δεν αισθάνεται καλά ξανά, και οι εξετάσεις στο κτηνιατρείο που τον τρέξαμε στην Αθήνα στις 16/1/2025 δεν βρήκαν τίποτα…

 

Ο Misoy τον περασμένο Μάρτιο διαγνώστηκε με εκφυλισμό μιτροειδούς βαλβίδας στην καρδιά και κολπικη μαρμαρυγη (την οποία πρέπει να είχε τουλάχιστον από το 2019), εντελώς τυχαία, μια μέρα που τον πήγα σε κτηνίατρο γιατί τον ενοχλούσε το…αυτί του. Δεν είχα αντιληφθεί τίποτα ούτε είδα αλλαγές μετά την διάγνωση και με την χορήγηση της αγωγής. Έδωσα τις τελευταίες μου οικονομίες σε 3 καρδιολόγους, ο πρώτος συνταγογράφησε 5 (!) ανθρώπινα φάρμακα αλλά ένα εξ’ αυτών του δημιούργησε οίδημα στο πόδι και το κόψαμε αμέσως και 1 κτηνιατρικό, και ο 2^ος συμφώνησε με αυτή την αγωγή αλλά ο 3^ος  θεώρησε ότι όλα αυτά είναι υπερβολή, αρκούσε το κτηνιατρικό και ένα εκ των 5 το οποίο όμως εγώ επέλεξα να μη δίνω γιατί είναι τοξικό και αντί αυτού, έδινα κράταιγο σε βάμμα (έπειτα από consultation με Αμερικάνα vet integrative ειδικό στην καρδιολογία) και φαρμακευτικά μανιτάρια που όπως φαινόταν, τον κρατούσαν όλα αυτά μαζί σε μια πολύ καλή κατάσταση. Οι καρδιολόγοι έδιναν 6 μήνες με 1, 5 χρόνο ζωής και έτσι εγώ κλαίω τον Misoy από τον Μάρτιο..βίωσα anticipatory grief για 1-2 μήνες αλλά αφού τον έβλεπα μια χαρά, σιγά σιγά έπαψα να το βιώνω και να κλαίω. Άρχισα να απολαμβάνω την κάθε ημέρα μαζί του, 10 φορές παραπάνω γιατί ήξερα ότι πλέον είναι δώρο η κάθε ημέρα μαζί του.

Κι όπως προανέφρα, ο Misoy ΔΕΝ πέθανε από καρδιά.

Πριν 2 χρόνια, όταν ήταν ήδη 10 ετών, μου είχαν πει ότι δε ζουν πάνω από 10 χρόνια σκυλιά τόσο μεγαλόσωμα όπως ο Misoy κι εγώ ευχόμουν η αυστηρή χορτοφαγία να κάνει το θαύμα της και να τους βγάλει όλους λάθος. Έτσι κι έγινε τελικά αφού έζησε 12 χρόνια. Λένε ότι η αυστηρά χορτοφαγική διατροφή δίνει στους σκύλους περί τους 9-12 μήνες ζώης παραπάνω. Θαρρώ πως ο Misoy αποτελεί δείγμα επαλήθευσης αυτής της φήμης αφού από το 2017 δεν έφαγε ποτέ ξανά ζωικά. Επίσης, χάρη στο golden paste που του έφτιαχνα και έβαζα στο φαγητό του καθημερινά από το 2020 (αλλά κατά καιρούς του έδινα και τσουκνίδα, φυτική γλουκοσαμίνη και Boswellia serrata), δεν χρειάστηκε ποτέ να του κάνω την ακριβή ένεση Librela που όλοι οι mainstream κτηνίατροι εκθιάζουν και προτρέχουν να προτείνουν για σκύλους με οστεοαρθρίτδα. Μια ένεση που για να παραχθεί, θανατώνονται ινδικά χοιρίδια. Μια ένεση που πρόσφατα έμαθα από την Αγγλίδα κτηνίατρο/διατροφολόγο που συμβουλεύομαι ότι έχει αποδειχθεί πως είναι αποτελεσματική μόνο στο 48% των περιπτώσεων που την λαμβάνουν και επίσης μόνο για τις 2 πρώτες δόσεις (όποιος την ξεκινάει στον σκύλο του, δεν την σταματά ποτέ μέχρι να πεθάνει ο σκύλος).

(Περισσότερα για τα οφέλη της αυστηρά χορτοφαγικής διατροφής στα κατοικίδια εδώ)

Σε αυτά τα 12 χρόνια, όσο το επέτρεπε η ηλικία του, ο Misoy υπήρξε αιμοδότης, και έσωσε 2 φορές κάποια σκυλιά δίνοντας το αίμα του, ενώ προσπαθήσαμε μια ακόμη φορά για έναν 3ο σκύλο, όμως δυστυχώς εκείνος τελικά κατέληξε παρά τις αιμοδοσίες….

Όλα αυτά τα χρόνια αρρώστησε μόνο μια φορά, το 2018, μόλις μετακομίσαμε από την Λευκάδα στην βόρεια Εύβοια, πιθανόν από βρώμικο νερό που ήπιε από το έδαφος μόλις φτάσαμε κι ενώ ξεφόρτωνα το αμάξι, πριν προλάβω να του βάλω νερό σε ένα μπολάκι. Τότε νόμιζα ότι θα τον χάσω….έπρεπε κιόλας να πάω Θεσσαλονίκη λίγες ημέρες μετά για να εκπαιδευτώ μαζί με τον Caramelo ο οποίος ήταν εκεί ήδη σε κέντρο εκπαίδευσης…και ήταν πολύ αγχωτικό όλο αυτό αλλά ήμασταν τυχεροί γιατί ήρθε να μείνει μαζί του και με την Τσίφκη μια φίλη που τον φρόντισε και με το παραπάνω.

Κατα τ’άλλα ο Misoy έζησε μια ανέμελη ζωή, εδώ και εκεί (στην φωτογραφία εξωφύλλου βρίσκεται στο Bilbao, μπροστά από τον Ατλαντικό ωκεανό όπου έφτασε εκεί οδικώς το 2020), προσφέροντας παντού βλέμματα θαυμασμού λόγω της ιδιαίτερης ομορφιάς του (τα μπασταρδάκια που δεν μοιάζουν με κανένα άλλο στον κόσμο, που όμοιά τους δεν βρίσκεις δηλαδή, έχουν αυτή την μοναδικότητα), λόγω του ύψους του (έφτανε στη μέση μου), λόγω του όγκου του αλλά κυρίως λόγω της καλοσύνης του. Ενώ ήταν τεράστιος, ήταν ουσιαστικά ένας αγαθός γίγαντας. Στον δρόμο, όλοι σταματούσαν να τον θαυμάσουν και να τον χαϊδέψουν κι αυτός δεχόταν πάντα χάδια απ’ όλους καθώς επίσης γούσταρε να γνωρίζει σκύλους και ήταν τρυφερός και με τις γάτες. Τους πρώτους 8 μήνες της ζωής του, τους πέρασε στον δρόμο οπότε ήταν μέρος μιας αγέλης, την οποία μου έφερνε στο σπίτι αφού τον πρωτομάζεψα, μάλλον γιατί ήλπιζε να μαζέψω και τα φιλαράκια του…εκείνο το διάστημα μάλιστα, πήγαινε και στα σκουπίδια και γύριζε βρωμοκοπώντας, ενώ εγώ τον τάϊζα (ζωικά τότε) κανονικά. Κάποιες συνήθειες δεν κόβονται εύκολα μάλλον!

Ο Misoy, μου χάρισε μια ανέμελη ζωη επί 11 συναπτά χρόνια. Όταν πήρα τα βουνά το 2018 και άρχισα να ζω σε πολύ απομονωμένα χωριά, στην Ήπειρο αρχικά, με ρωτούσαν συχνά πυκνά «δεν φοβάσαι εκεί που πας και ζεις?» κι εγώ απαντούσα «έχεις δει τους σκύλους μου?» , οπότε δεν είναι ότι δεν το ήξερα, αλλά άλλο να το αντιλαμβάνεσαι κι άλλο να βιώνεις την ανασφάλεια που αναδύεται, αφού χάνεις τον σκύλο. Ειδικά όταν ζεις στην μέση του πουθενά, κυριολεκτικά.

Αυτή είναι η κατάρα του να είσαι γυναίκα, λόγω πατριαρχίας και του μισογυνισμού. Ο Misoy με κράταγε ασφαλή όταν ήθελα να πάω μόνη (από άποψη ανθρώπινης παρέας) για πεζοπορία στο βουνό, να χαθώ στο δάσος, και να βουτήξω καταχείμωνο. Κανείς δεν με πλησίαζε όταν τον είχα μαζί μου. Με τον Caramelo δεν μπορώ να το κάνω αυτό (ο Caramelo δεν με κάνει να νιώθω ασφαλής, ανταυτού με στρεσάρει. Είναι ένας φοβικό-επιθετικός σκύλος που μου έχει κοστίσει όλη την περιουσία, κυριολεκτικά, και την ψυχική μου υγεία), αν δει οποιοδήποτε ζώο ταράζεται τόσο πολύ που αν εγώ πχ είμαι μέσα στη θάλασσα και κολυμπάω, και δεμένος να είναι, θα ταραχτώ κι εγώ μαζί, και θα πρέπει να βγω έξω τρέχοντας. Ομοίως, στα δάση, αν δει τίποτα ελεύθερα άγρια ζώα ή κατσίκια που δυστυχώς Ελλάδα συναντάς παντού, πάλι θα γίνει χαμός. Οπότε πάνε οι εποχές που απολάμβανα βόλτες στην φύση μόνη….με παρέα μόνο έναν φιλήσυχο σκύλο. Αν ήμουν άντρας, δεν θα είχα τέτοια θέματα….(και κουβαλάω βίωμα από την ηλικία των 10 – οπότε 9 άντρες με πήραν στο κατόπι με σκοπό να με βλάψουν, αλλά σώθηκα τελευταία στιγμή γιατί αυτό έγινε σε δρόμο που έμενε μια φίλη και της χτύπησα και μου άνοιξε. Τhe danger is real.)

Ο Misoy λοιπόν μας γείωνε και μου έδινε δύναμη, μαζί με την Τσίφκη φυσικά. Μετά από μια αγχώδη βόλτα με τον Καραμέλο κατά τη διάρκεια της οποίας έπρεπε να έχω όλες μου τις αισθήσεις σε ετοιμότητα, έβγαινα με τον Misoy και ηρεμούσα. Σε κάθε μέρος που πήγα και ζήσαμε επίσης, πρώτα έβγαινα με τον Misoy για να σκανάρω την περιοχή και μετά έβγαζα τον Καραμέλο, αφού είχα σιγουρέψει ότι δεν κυκλοφορούν αδέσποτα κλπ. Αλλά εκεί που έπελεξα να ζήσουμε τα τελευταία 3 χρόνια, βγαίναμε οι 3 μας, με κανένα φόβο κάποιας συνάντησης που μπορεί να πυροδοτήσει τον Caramelo καθότι δεν κυκλοφορεί ούτε καν αδέσποτη γάτα γύρω μας σε ακτίνα 2 χλμ. Το σημείο επιλέχθηκε με κριτήριο την ιδιορυθμία του Καραμέλο εν ολίγοις. Αλλά έψαχνα κόσμο με σκυλιά για να κοινωνικοποιήσω τον Misoy με κάθε ευκαιρία, αφού τρελαινόταν να γνωρίζει σκυλιά. Ήταν τόσο κοινωνικός….

Και με τους 2 μαζί, το 2018 πρέπει να τρέξαμε 200 χλμ σε προπονήσεις για αγώνα ορεινού τρεξίματος στην Ήπειρο. Ήταν ίσως ο πιο ωραίος χρόνος της ζωής μου. Μόνη με 2 σκύλους και 1 γάτα, στην όμορφη Ήπειρο και μετά στην Λευκάδα, με κλείσιμο την βόρεια Εύβοια.

Μου λείπει ο τρόπος που μου εξέφραζε ο Misoy την αγάπη του. Θυμάμαι μια δερματολόγο κτηνίατρο που τον είχε δει μια φορά, στην κλινική Πλακεντία, το 2019, στην οποία είχε κάνει εντύπωση το πόσο τρυφερός ήταν ο Misoy μαζί μου… είχε αυτόν τον τρόπο, να σκουντάει με το κεφάλι του την κοιλιά μου και να τρίβεται.

Δεν το έκανε μόνο σε εμένα αυτό βέβαια, αλλά και σε άλλους ανθρώπους, γιατί αυτό ήταν ο Misoy, μοίραζε αγάπη απλόχερα ανιδιοτελώς. Μου λείπει η ουρά ελικόπτερο που έβλεπα να στριφογυρίζει πίσω από την πύλη εδώ, κάθε φορά που γυρνούσα σπίτι. Μου λείπει το βροντερό του γαύγισμα που με έκανε να νιώθω ασφαλής. Γαύγιζε σε όποιον πέρναγε απ’ εξω, σε ανθρώπους μακριά από εδώ, σε κυνηγούς και κτηνοτρόφους, σε άγρια ζώα….ακόμη και στο αμάξι του φίλου μου…μέχρι να καταλάβει ότι είναι ο φίλος μου.

Μου λείπει το παιχνίδι που έριχνε με τον Καραμέλο σε καθημερινή βάση. Ήταν η πιο χαρούμενη στιγμή της ημέρας για εμένα. Δεν θα ξεχάσω την πρώτη φορά που τους άκουσα να κυνηγιούνται. Ήμουν στο σπίτι στην Κηφισιά και προς στιγμήν σκέφτηκα ότι έχω άλογα έξω από το σπίτι, έτσι που ακούστηκε το ποδοβολητό τους! Έχω τραβήξει εκατοντάδες βίντεο με τα σκυλιά μου να παίζουν. Και πλέον τα βλέπω με δάκρυα στα μάτια… γιατί ξέρω ότι ο Καραμέλο λόγω της συμπεριφοράς του είναι καταδικασμένος να πεθάνει χωρίς να αποκτήσει νέα σκυλό-παρέα…οπότε αυτό δεν μπορεί να το ζήσει ξανά. Αλλά ούτως ή άλλως, γερνάει κι αυτός επικίνδυνα, δεν φέρνει πια μπαλίτσες να πάιξουμε…έχει χάσει τη σπίθα που είχε και γκρινιάζει όλη την ώρα.

Καθημερινά σκέφτομαι την εικόνα του Καραμέλο πίσω από την πόρτα, όταν γυρίσαμε από την κτηνίατρο στην Χαλκίδα, την τελευταία μέρα του Misoy έδώ. Εκεί με «χτύπησε» σαν κεραυνός η σκέψη «ωχ, τι θα κάνει αυτός τώρα πια μόνος του αυτός;»…. Ένα νέο άγχος γεννήθηκε με την απώλεια του Misoy: Μην αφήνω μόνο του πολύ τον «μικρό» γιατί εγώ εσκεμμένα, δεν ήθελα να έχω ποτέ μόνο του έναν σκύλο, πάντα τουλάχιστον δύο για να έχουν ο ένας τον άλλον όταν λέιπω εγώ…. Νομίζω ότι τελικά θα πεθάνω πρώτα εγώ και μετά ο Caramelo όμως. Γιατί ήδη το ότι έχω κρατήσει στην ζωή έναν τέτοιο σκύλο με τόσα προβλήματα που έχει τόσες απαιτήσεις, με έχει βγάλει knock out οικονομικά και ψυχολογικά εδώ και χρόνια. Ψάχνω χρόνια έναν άνθρωπο πρόθυμο να μοιραστεί την κηδεμονία αυτού του σκύλου μαζί μου, αλλά μάταια, αυτός ο σκύλος τους δαγκώνει όλους, αργά ή γρήγορα. Και μετά μένει το τραύμα και η έλλειψη εμπιστοσύνης…Έχω πια γίνει λάστιχο, ανάμεσα στο σπίτι του φίλου μου (όπου εκεί τουλάχιστον δεν του επιτίθεται) και στο δικό μου, το οποίο δεν μπορώ να αφήσω εντελώς γιατι το σπίτι του φίλου μου δεν είναι ασφαλές για την γάτα μου η οποία είναι ελεύθερο πνεύμα και ζει εντός και εκτός. Πηγαίνω λοιπόν συχνά στο σπίτι του φίλου μου με τον Caramelo για διανυκτερεύσεις ώστε να μπορεί να ανεβαίνει σε εναν καναπέ ο σκύλος, ή ακόμη και στο κρεβάτι, μιας και στο tiny house έχει χάσει αυτές τις 2 πολυτέλειες….αλλά και γιατί με ξεκουράζει κι εμένα, το να μην έχω να ανάβω τη σόμπα κάθε μέρα, καθώς επίσης, ομολογώ πως το σπίτι μίκρυνε απότομα αφού πέθανε ο Misoy. Κάποιος θα πει, μα «έφυγε από την εικόνα ο μεγαλόσωμος σκύλος, πώς μίκρυνε το σπίτι?», κι όμως, το tiny house αλλά και το χωράφι έξω, δεν αντέχονται πια-χωρίς τον Misoy. Δεν μπορώ να πάω στον λαχανόκηπο χωρίς να βάλω τα κλάμματα, γιατί ο Misoy πάντα με ακολουθούσε όπου πήγαινα, με αργό σταθερό βήμα, και καθόταν πάντα διακριτικά λίγα μέτρα πιο πέρα, να με προσέχει…

Κάθε μέρα που κοιτάω έξω από την πόρτα και δεν είναι πια εδώ αυτός, όπως καθόταν και φύλαγε το σπίτι κι εμάς, πεθαίνω κι από λίγο. Κάθε φορά που περνά ένα όχημα από εδώ γύρω και δεν ακολουθεί το γαύγισμά του, νιώθω το κενό. Και μέσα στο σπίτι επικρατεί τόση ησυχία, που με τρελαίνει. Ακουγόταν η ανάσα του Misoy βλέπετε … ή το γρύλλισμα που έκανε στον Caramelo όταν ζητιάνευαν κι οι δυο μαζί φαγητό από εμένα, ενώ έτρωγα... Τις προάλλες έβαλα ένα βιντεάκι που μου έστειλε μια φίλη, στο οποίο ακούγεται το γαύγισμά του. Το έβαλα στο ηχείο για να ακούσω το γαύγισμα του δυνατά… ο Caramelo πετάχτηκε από το μποξ του και έψαχνε να τον βρει, κουνώντας την ουρά του. Το κλάμα που έριξα, δεν περιγράφεται.

«Είσαι η ζωή μου όλη» του έλεγα ξανά και ξανά, πέρνοντας αγκαλιά το τεράστιο κεφάλι του. Ακόμη δεν έχω καταφέρει να πλύνω την πιτζάμα που έχει τα σάλια που έβγαζε το τελευταίο βράδυ του εδώ. Ο Misoy ομόρφαινε τη ζωή μου, ομόρφαινε το χωράφι, ομόρφαινε τον κόσμο όλο αλλά κυριότερα, έδινε χρώμα στην μαυρισμένη μου ψυχή. ‘Οταν με έπιανε απελπισία με όσα γίνονται στον κόσμο, τον έπαιρνα αγκαλιά κι ηρεμούσα, ένιωθα ασφαλής και μια παρηγοριά…ένιωθα πως ό,τι κι αν γίνεται εκεί έξω, θα τα καταφέρνουμε εμείς.

Δεν μου έχει έρθει περίοδος απ΄όταν πέθανε ο Misoy. Πιθανόν να μπαίνω σε πρόωρη εμμηνόπαυση, σύμφωνα με τις ορμονικές εξετάσεις που έκανα πρόσφατα.

Είχα ήδη ορμονικά θέματα από πέρσι, λόγω του χρόνιου στρες που προσφέρει η ζωη off the grid εν μέσω κλιματικής κατάρρευσης και λόγω των ευθυνών που επιφέρει η single κηδεμονία ενός σκύλου με ειδικές ανάγκες όπως είναι ο Caramelo, και επειδή βίωνα ήδη οικολογικό πένθος και κλιματικό άγχος καθώς επίσης κυρίως, βίωνα πένθος για το όνειρό μου να έστηνα εδώ ένα καταφύγιο ζώων (ο λόγος για τον οποίον πήρα τα 10 στρέμματα). Διότι δεν είναι σοφό να ξεκινάς καταφύγιο ζώων ενώ το κλίμα καταρρέει. Μπορεί να μπορούμε ακόμη να σώζουμε ζώα από σφαγές και εκμετάλλευση, αλλά δε μπορούμε να τα σώσουμε από την κλιματική κατάρρευση. Εκατοντάδες ζώα καταφυγίων πεθαίνουν σε πλημμύρες, φωτιές ή από θερμοπληξία. Εγώ αυτό δεν θα το αντέξω.

Και μαζί με τον Misoy λοιπόν, πέθανε μια για πάντα το όνειρο, ο Misoy να φυλάει πρόβατα και κατσίκες που ΔΕΝ είναι προς εκμετάλλευση. Ήταν απόλαυση να βλέπεις τον Misoy να αντικρύζει αυτά τα ζώα, κλαψούριζε εναγωνίως γιατί ήθελε να πάει κοντά τους. Τα μωρά γατάκια τα έγλειφε πάντα. Θα ήταν ο τέλειος συν-διασώστης. Αλλά ο ερχομός του Caramelo στην ζωή μας, έβαλε φρένο σε όλο αυτό το όνειρο. Πώς να σώσεις ζώα αν ο ένας σκύλος σου θέλει να τα σκοτώσει?

Πενθούμε μόνοι ενώ το πένθος είναι μια συλλογική διαδικασία

Αξίζει να ακούσετε την συνέντευξη της Νάνσυς Ψημενάτου, που ειδικεύεται στο πένθος, και είναι θανατολόγος, στην οποία αναφέρει μεταξύ άλλων πως το πένθος είναι μια συλλογική διαδικασία, κι όχι μοναχική.

Το χειρότερο όλων για εμένα τώρα λοιπόν είναι πως πενθώ μόνη μου. Όπως μόνη μου πένθησα την μάνα μου πριν 16 χρόνια. Γιατί όπως και τότε που ήμουν τέρας κοινωνικότητας, τρομάρα μου, ένω έσπευσαν οι φίλοι συμφοιτητές μου να παραβρεθούν στην κηδεία της, μετά όλοι γύρισαν στην ζωή τους και κανείς πέραν του τότε συντρόφου μου και της οικογένειάς του, δεν μου στάθηκε, έτσι και τώρα, όσοι λίγοι έλαχιστοι ήρθαν να τιμήσουν τον θάνατό του (που τους είμαι βέβαια ευγνώμων, αλίμονο), μετά γύρισαν στις ζωές τους και στην φάση business as usual.

Το ότι έχω έναν σύντροφο, δεν σημαίνει ότι δεν είμαι μόνη. Σημαίνει απλά ότι δεν είμαι εντελώς μόνη. Θυμάμαι τότε που πέθανε η μητέρα μου, πώς με είχε σοκάρει κι αηδιάσει η ατάκα μιας «φίλης» που είπε στον τότε σύντροφό μου «μήπως πρέπει η Ελίζα να δει ψυχολόγο?» λες και είναι παθογενές το να πενθεί κανείς τη μάνα του, πόσο μάλλον σε ηλικία 22 ετών!!!!

Έχουμε καταλήξει να πρέπει να πληρώνουμε έναν ειδικό ψυχικής υγείας, για να βρεθεί ένας άνθρωπος να μας ακούσει actively, για να βρεθεί κάποιος που ξέρει να κάνει hold space for our grief, ειλικρινά δεν ξέρω πώς να το μεταφράσω αυτό με λίγα λόγια αλλά είναι μια ολόκληρη νοοτροπία που λείπει από τον Έλληνα γενικά, όχι μόνο όσον αφορά το πένθος, γι αυτό άλλωστε δεν μεταφράζεται κιόλας. Αλλά το ζήτημα είναι ένα, ότι αυτή η αποξένωση που ζούμε, μας στρέφει σε ψυχολόγους και ψυχιάτρους σε μια εποχή που οι περισσότεροι δεν έχουμε καν την οικονομική δυνατότητα για κάτι τέτοιο. Είναι πολυτέλεια που λίγοι μπορούν να έχουν πρόσβαση σε αυτήν.

Διαβάζω το βιβλίο The wild edge of sorrow: The sacred work for grief, του Francis Weller αυτές τις ημέρες (δώρο από ένα από τα 2 άτομα που προσπαθούν να είναι κοντά μου έστω και από μακριά αυτό το διάστημα αλλά guess what, συμπάσχουν καθότι πρόσφατα έχασαν σκύλο και τα 2 αυτά άτομα και μάλιστα και τα 2 αυτά άτομα έχουν χάσει έναν γονέα όπως εγώ, πόσο λυπηρό το γεγονός ότι ο μόνος που θα σου σταθεί είναι ο συμπάσχων) και λέει τέλος πάντων κάπου αυτό το βιβλίο για μια κοινότητα Ιταλών ανθρακορύχων στην Αμερίκη, στην πόλη Roseto της Πενσυλβάνια για την οποία είχαν αναρωτηθεί οι επιστήμονες γιατί δεν υπέφεραν από προβλήματα καρδιάς εκεί οι άνθρωποι και ο λόγος τελικά ήταν ότι υπήρχε κοινότητα μεταξύ τους. Η ύπαρξη μιας αυθεντικής κοινότητας λοιπόν προστατεύει τους ανθρώπους από προβλήματα υγείας, και προσφέρει ευεξία και θεραπεία ψυχής και σώματος. Το φαινόμενο αυτό είναι γνωστό ως Roseto effect [The “Roseto effect” has been cited as evidence for the positive effects of social cohesion and social support on coronary artery disease, and a review found some support for the influence of social support on coronary heart disease mortality (Greenwood et al., 1996)]. Αυτό όμως συνέβαινε τις δεκαετίες από το ’30 μέχρι το ’60. Μετά, όταν άρχισαν οι νέοι να φεύγουν για μεγαλουπόλεις και οι άνθρωποι σιγά σιγά άρχισαν να ζουν σε οικείες που χωρούσαν μόνο μια οικογένεια (το γνωστό μοντέλο της πυρηνικής οικογένειας που μας έχει αποξενώσει), άρχισαν να εμφανιζουν οι άνθρωποι κι εκεί καρδιακά νοσήματα, εν αντιθέση με τα πρώτα 30 χρόνια της μελέτης που ζούσαν σε μεγάλα οικήματα πολλές οικογένειες μαζί...

Όπως λέει χαρακτηριστικά το βιβλίο «Τhe only thing that originally protected these people from heart disease was belonging.»

Αυτό το belonging είναι που μου λείπει όπως λείπει και σε πολλά άτομα που πενθούν με τα οποία συνομιλώ συχνά. Το πιο στενάχωρο βέβαια ήταν που τα άτομα του grief circle στο οποίο είχα συμμετάσχει πέρσι, για το οικολογικό πένθος, ήταν απόντα όταν έχασα τον Misoy ενώ είχα εκφράσει πολλές φορές το anticipatory grief που βίωνα ήδη, ένα χρόνο πριν. στις online συναντήσεις μας, στην σκέψη του θανάτου των ζώων μου. Έστειλαν ένα μήνυμα και αυτό ήταν. Πού να μην ήταν και peers σε grief circle δηλαδή.

Κακά τα ψέμματα, δεν έχω support system around me, και ελάχιστες ρομαντικές σχέσεις κρατάνε για πάντα, ειδικά όταν ο άνθρωπος με τον οποίον είσαι σε σχέση, έχει να κουβαλήσει μαζί σου το ασήκωτο βάρος τόσων πενθών και στρεσογόνων παραγόντων.

Έχω κουραστεί να υπάρχει μόνο ένας άνθρωπος διαθέσιμος όταν χρειάζομαι βοήθεια. Όσο κι αν με αγαπάει, όσο κι αν δεν παραπονιέται, αυτό που ζούμε είναι ανθυγιεινό και μας φθείρει. Όταν έλειψε βέβαια, για 10 ημέρες, ήμουν Ο.Κ αλλά δεν τρεφόμουν σωστά, ζαλιζόμουν, και γενικά απλώς επιβίωνα. Κάτι το οποίο είναι επίσης απόλυτα φυσιολογικό σε περιόδους πένθους, αφού όπως γράφει στο βιβλίο που προανέφερα, στις αρχαίες Σκανδιναβικές κοινότητες, αυτός που πενθεί, βιώνει μια «περίοδο ζωής στις στάχτες» κατά την διάρκεια της οποίας ο περίγυρός του αναγνώριζε ότι αυτός ο άνθρωπος είχε εισαχθεί σε έναν κόσμο παράλληλο και διαχωρισμένο από την καθημερινή ζωή των υπολοίπων κατά την διάρκεια της οποίας οι άλλοι ασχολούνται με συλλογή τροφής, τάισμα παιδιών και φροντίδα χωραφιών. Η κοινότητα δεν περίμενε τίποτα από αυτούς τους ανθρώπους κατά την διάρκεια αυτής της περιόδου που συνήθως διαρκούσε έναν χρόνο ή και παραπάνω. Το χρέος αυτού του ατόμου ήταν μόνο να θρηνήσει, να ζήσει στις στάχτες του θανόντος και να θεωρήσει αυτό το διάστημα ως ιερό. Ήταν χρόνος συλλογισμού, μια περίοδος βαθειάς εσωτερικής δουλειάς που βοηθά να χωνέψει και να μεταβολίσει κανείς την απώλεια του αγαπημένου του. Υπάρχει σοφία πίσω από τον χρόνο που δίνεται στον πενθόντα. Οι Εβραίοι επίσης δίνουν έναν χρόνο στον πενθόντα. Και μέχρι πρόσφατα κάποιοι φορούσαν μαύρα ή απλά ένα μαύρο περιβραχιόνιο στο χέρι για όσο καιρό ένιωθαν ότι πενθούν κι αυτό έδινε στους άλλους ένα μήνυμα (το οποίο προφανώς ζητά σιωπηρά τον σεβασμό στο πένθος άρα να μην πρήζουν τον πενθόντα για ψύλλου πήδημα, καθότι το πένθος σου καταναλώνει όλη την ένεργεια).

Στον αντίποδα, όταν δεν επιτρέπεται στους ανθρώπους αρκετός χρόνος για να θρηνήσουν και να πενθήσουν, οι πληγές κλέινουν πολύ νωρίτερα, χωρίς να έχουν επουλωθεί παραμένοντας παντοτινά μολυσμένες.

Έχω ήδη διαβάσει το βιβλίο της Νάνσυς Ψημενάτου για το πένθος και διατηρώ κι ένα ημερολόγιο πένθους που έχει εκδόσει η ίδια, αλλά κανένα βιβλίο δεν μπορεί να αναπληρώσει την παρουσία ανθρώπων που θα σου κρατήσουν το χέρι και θα μιλήσουν μαζί σου για τον εκλιπόντα (κάτι που εννοείται δυστυχώς κανείς δεν κάνει, αντίθετα μάλιστα ενώ ο πενθών ΘΕΛΕΙ να μιλάει για τον εκλιπόντα…).

Kάτι που με βοήθησε πολύ ήταν γιόγκα για το πένθος. 18 μαθήματα γιν γιόγκα πολύ θεραπευτικά. Ετοιμάζομαι να τα ξανακάνω μια φορά ακόμη…

Πρόσφατα πήγα να παραλάβω από ένα μαγαζί στο χωριό όπου πηγαίνουν τα δέματά μου ένα δέμα και όταν με ρώτησε η κυρία που το έχει τι κάνω κι απάντησα ότι πενθώ, είπε «ακόμη;» και μιλάμε για άτομο που ζει μόνο του με σκύλο με το οποίο μίλησα λίγες ημέρες αφού πέθανε ο Misoy, κι είπε η ίδια από μόνη της τότε «δεν μπορώ να φανταστώ την ζωή μου χωρίς τον σκύλο μου». Το βλέμμα μου την κεραυνοβόλησε όμως και αμέσως μαζεύτηκε σκεφτόμενη τι πατάτα πέταξε και…σε ποιον απευθυνόταν.

Η αλήθεια είναι ότι όταν έχασα τον Ρόντι, δεν υπέφερα τόσο, αλλά νομίζω ο λόγος είναι πως είχα ζήσει μόνο 2.5 χρόνια και όταν έφυγε έμειναν πίσω τα υπόλοιπα ζώα που ήταν όλα νεαρά ακόμη. Με τον Misoy έζησα 11 χρόνια εκ των οποίων τα 6 τελευταία, σε σκηνικό καραντίνας κι απομόνωσης οπότε πραγματικά νιώθω ότι έχω χάσει ένα πόδι ή ένα χέρι. Έχω χάσει την χαρά της ζωής γιατί ήταν εκέινος η χαρά της ζωής. Κάθε φορά που πήγαινα στην θάλασσα ή στο δάσος μαζί του, όση θλίψη κι αν είχα μέσα μου, για όσα συνέβαιναν στον κόσμο ή στην ζωή μου, όλα τα ξεχνούσα χάρη σε εκείνον που τριβόταν στην άμμο ή στα φύλλα με τόση χαρά…είχε τον τρόπο του να μου προσφέρει στιγμές ανάπαυλας και ατόφιας χαράς, ενώ εγώ πάλευα με την κατάθλιψη.

Επίσης, τόσο ψηλός που ήταν, τον τσάκωνα να γλείφει τα τραπέζια, και γέλαγα με την ψυχή μου όλη, κάθε φορά. Ήταν μεγάλος ζήτουλας και πολύ εκφραστικός. Ο Misoy προσέφερε γέλιο, ασφάλεια, αγάπη και πολύ πολύ όμορφες στιγμές καθόλη τη διάρκεια της ζωής του.

                

Όταν έχασα τη μητέρα μου και μετά την πρώτη μου γάτα, σκέφτομαι τώρα πια εκ των υστέρων, πως επιβίωσα και προχώρησα με τη ζωή μου χάρη στο ότι μετακόμισα. Αυτό προσπάθησα να κάνω και τώρα αλλά το σύμπαν είχε άλλη άποψη και μας κατέρριψε τα σχέδια οπότε παραμένω εδώ μέχρι νεοτέρας, άφραγκη, άδεια και πενθούσα. Ήταν ωραία όταν πήγαμε λίγες ημέρες στη βόρεια Ελλάδα, χάρη στον καλό μου σύντροφο, αλλά με πολύ άγχος πάλι, πάντα, λόγω του Caramelo που πλέον λόγω ηλικίας δεν βολεύεται στο αμάξι, και θέλει ένα κάρο χάπια για να είναι ήρεμος και να μην ενοχλείται-αλλά και λόγω της γάτας που δεν μπορούσαμε να αφήσουμε πίσω, η οποία ήθελε οπως πάντα να βγαίνει έξω αλλά εγώ ανησυχούσα αν αργούσε να γυρίσει. Έκλαιγα κι εκεί βέβαια γιατί μου έλειπε κι εκεί ο Misoy, αφού μείναμε κάπου που είχαμε πάει στο παρελθόν και με τους 2 σκύλους, και επισκεφτήκαμε μέρη που θα ήθελα να ήταν μαζί κι ο Misoy….αλλά οπως και να το κάνεις, όταν είσαι σε ταξίδι, ο πόνος κάπως μετριάζει.

Έχω κουραστεί να ανησυχώ και να αγχώνομαι. Έχω πάθει burn out με μπόι σάν του πύργου του Άιφελ και βασικά ξέρω πια ότι υπάρχει και grief burnout όρος οπότε αυτό ουσιαστικά βιώνω τώρα.

Θα ήθελα απλά να μην έχω μεγαλώσει μόνη μου αυτά τα ζώα, και να μπορούσα τώρα να φύγω να πάω ένα ταξίδι χωρίς εισητήριο επιστροφής, για να γυρνούσα μόνο όταν εγώ θα το ένιωθα.

Όνειρο θερινής νυκτός.

Αφού όμως αυτό δεν μπορώ να το βιώσω, θέλω όποιος είναι κοντά μου, μεταφορικά ή πρακτικά, να μην περιμένει να μου περάσει αυτό που βιώνω κάπου άμεσα, και να με αφήσει να ζήσω το πένθος μου. Να μην περιμένει από εμένα τίποτα και να μου δώσει χώρο και χρόνο, παρέχοντάς μου οποιαδήποτε φροντιδα μπορεί, όποτε μπορεί. Επίσης,δεν θέλω να ακούσω ευχές γενεθλίων, αφού θα είναι τα πρώτα γενέθλιά μου χωρίς τον Misoy (λες και το ήξερε ο καλός μου και μας έβγαλε φωτό πέρσι, με την τούρτα στα χέρια μου και τον Misoy να θέλει να την φάει). Ούτως η άλλως είχα αρχίσει να απομυθοποιώ τα γενέθλια, αφού δεν έχουν και πολύ νόημα, είναι μια κοινή ημέρα, απλά για άλλη μια φορά ο καπιταλισμός την έχει κάνει λόγο και αιτία για καταναλωτική φρενίτιδα. Όχι πως θυμάται πια κανείς γενέθλια, αν δεν είσαι στο fb…αλλά λέμε τώρα.

Το αν θα επιβιώσω ένα τόσο βαθύ πένθος, ούσα άνεργη, απομονωμένη και τεντωμένη οικονομικά ένω πρέπει να επισκεφτώ κι ένα κάρο γιατρούς για να καταλάβω τι μου συμβαίνει, δεν το ξέρω και πραγματικά δε με ενδιαφέρει.

Να κοιμόμουν τώρα και ας μην ξύπναγα ξανά, καθόλου δε θα με χάλαγε. Ξέρω ότι θα βρεθώ ξανά με την μητέρα μου, την πρώτη μου γάτα και τον Misoy, και έχω ζήσει μια ζωή γεμάτη, εδώ κι εκεί – χόρτασα από τα πάντα, όλοι κάποτε πεθαίνουν αλλά λίγοι ζουν κι εγώ τουλάχιστον έζησα. Δεν έχω πια όνειρα να κυνηγάω, και ο κόσμος όπως τον ξέραμε έχει πια προ πολλού καταρρεύσει. Ναι, είμαι αυτοκτονική και πολύ πιθανόν αυτές οι τελευταίες γραμμές να σβηστούν αύριο, αλλά δεν πειράζει. Ζούμε σε μια εποχή που 450.000.000 άτομα πεθαίνουν από κατάθλιψη (δηλαδή αυτοκτονούν) η οποία αποτελεί τον 2^ο πιο συχνό λόγο θανάτου τη σήμερον ημέρα, οπότε δεν με νοιάζει που γράφω κάτι σοκαριστικό, κάτι για το οποίο υπάρχει ακόμη ταμπού ένω συμβαίνει κατά κόρον. Ο κόσμος πρέπει να ταρακουνηθεί και να καταλάβει ότι το να χαπακώνεται κάποιος με ηρεμιστικά και με αντικαταθλιπτικά δεν είναι η λύση.

Η λύση είναι η δημιουργία κοινότητας. Με αυτόν τον καημό θα πεθάνω.

“How can we get a look at the cinders side of things when the society is determined to create a world of shopping malls and entertainment complexes in which we are made to believe that there is no death, disfigurement, illness, insanity, lethargy, or misery? Disneyland means no ashes.” ~ Robert Bly

Υ.Γ Για όποιον έχει χάσει ένα κατοικίδιο και ο περίγυρός του μειώνει το πένθος του, προτείνω το podcast petloss journal που το έχει ξεκινήσει μια γυναίκα στην Ιρλανδία η οποία ειδικεύεται στο Grief Recovery Method, specialized on pet loss, κάτι που ελπίζω όταν χάσω τον Καραμέλο να διαθέτω τα χρήματα να μου το προσφέρω. Έχει και instagram account η κοπέλα αυτή (η οποία έχασε τα 2 σκυλιά λίγο πριν μπει το 2020, με διαφορά μιας εβδομάδας οι θάνατοί τους κι αφού είχε μόλις χωρίσει από πολυετή σχέση). Επίσης, υπάρχει και ένα σχετικό γκρουπ στο Facebook το οποίο δεν θυμάμαι πως λέγεται τώρα, αλλά εκεί βρήκα λίγη παρηγοριά… Εκεί μου έφτιαξε αυτην την εικόνα μια κυρία που δεν την γνωρίζω προσωπικά. Αυτό που αναφέρει με τους κοκκινολαίμηδες είναι εμπνευσμένο από δική μου σχετική αναρτηση καθότι μόλις ολοκληρώσαμε τον τάφο του Misoy, εμφανίστηκε ένας κοκκινολαίμης και γενικά μου κρατούν συντροφιά κοκκινολαίμηδες, πρώτη φορά, ενώ ζω εδώ 3 χρόνια ήδη και είμαι πολύ συνδεδεμένη με τη φύση. Στην Αγγλία θεωρείται ότι ο κοκκινολαίμης εμφανίζεται όταν ο αγαπημένος σου εκλιπών είναι κοντά σου…Είναι μια φράση που πηγαίνει πίσω εκατοντάδες χρόνια στη βρετανική λαογραφία και είναι πλούσια σε νόημα. Κάθε μέρα έρχεται ένας κοκκινολαίμης και στέκεται στην πύλη, και κελαηδάει…ξέρω ότι είναι σημάδι από τον Misoy μου…. Επίσης υπάρχει μια Ελληνόφωνη ψυχολόγος στην Αθήνα που παρέχει συνεδρίες online και ειδικεύεται στο πένθος για τα κατοικίδια.

 

  ** Misoy (Μισόι) σημαίνει ουρά στην γλώσσα Cree των Ιθαγενών Αμερικάνων της περιοχής που αποκαλείται σήμερα Καναδάς.